na lata 2004-2011

dla Gminy Juchnowiec Kościelny

 

 

 

 

 

Zespół wykonawców:

 

mgr inż. Beata Gładkowska-Chocian

 

dr Grzegorz Chocian

 

mgr Grzegorz Bagieński

 

 

Białystok, czerwiec 2004r.

SPIS TREŚCI

 

1.  WSTĘP

1.1.  CEL OPRACOWANIA, PODSTAWY PRAWNE

1.2.  ZAŁOŻENIA

1.3.  KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z POSIADANIA PROGRAMU
OCHRONY  ŚRODOWISKA

1.4. OPIS PRZYJĘTEJ METODYKI

Etap 1

Etap 2

Etap 3

Etap 4

Etap 5

Etap 6

Diagnoza

Analiza SWOT i strategia

Program operacyjny

Finansowanie

Wytyczne

Wskaźniki

   1.5. LOKALIZACJA GMINY JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

   1.6. HISTORIA

   1.7. CHARAKTERYSTYKA GMINY JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

   1.8. PODSTAWOWE DANE NT. GMINY JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

2.  KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE

    JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

   2.1. STAN ŚRODOWISKA W GMINIE JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

Krajobraz, klimat i formy użytkowania terenu

Budowa geologiczna

Zasoby glebowe i przestrzeń produkcji rolniczej

Zasoby wodne

Zasoby leśne

Zasoby surowców mineralnych

Obszary chronione

Przyroda obszarów zurbanizowanych

Jakość powietrza atmosferycznego

   2.2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

Zaopatrzenie w wodę

Kanalizacja sanitarna i oczyszczalnia

Gospodarka odpadami stałymi

Zaopatrzenie w gaz

Elektroenergetyka

Drogi

   2.3. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

2.3.1.        Zanieczyszczenia powietrza

2.3.2.        Zanieczyszczenia wód

2.3.3.        Zanieczyszczenia powierzchni ziemi

Zanieczyszczenia gleb

Odpady

Odpady komunalne

Osady ściekowe

Odpady przemysłowe

Odpady niebezpieczne

Mogilniki

2.3.4.        Hałas

2.3.5.        Promieniowanie

Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie niejonizujące

2.3.6.        Poważne awarie

Zagrożenia zewnętrzne

2.4.      ANALIZA SWOT

2.5.      ZAMIERZENIA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

2.6.      PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY
JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

2.6.1.        Misja

2.6.2.        Cele ogólne programu ochrony środowiska do 2011 roku

2.6.3.        Cele programu ochrony środowiska w latach 2004 – 2007

Ochrona dziedzictwa przyrodniczego

Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego

Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych oraz rozwój turystyki
i rekreacji  

Działania systemowe

2.7.      PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W LATACH 2004 – 2007

3.           PODSTAWOWE INSTRUMENTY I NARZĘDZIA
ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ PROGRAMU OCHRONY
ŚRODOWISKA DLA GMINY JUCHNOWIEC KOŚCIELNY

3.1.   ZARZADZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

3.2.   INSTRUMENTY POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA

Instrumenty prawne

Instrumenty ekonomiczne

Fundusze celowe

Administracyjne kary pieniężne

Instrumenty społeczne

Edukacja dla rozwoju zrównoważonego

Instrumenty strukturalne

Strategie i programy wdrożeniowe

Systemy zarządzania środowiskowego

3.3.   FINANSOWANIE ZADAŃ

Inwestorzy na rynku finansowym ochrony środowiska

Fundusze ekologiczne

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
      i Gospodarki Wodnej

Fundacje i programy pomocowe

Banki

Instytucje leasingowe

Fundusze inwestycyjne

3.4.   MONITORING WDRAŻANIA PROGRAMU

4.       BIBLIOGRAFIA

 

 

 

 

1.    Wstęp

1.1    Cel opracowania, podstawy prawne

Niniejsze opracowanie tj. „Program Ochrony Środowiska na lata 2004 - 2011 dla Gminy
Juchnowiec Kościelny” jest sporządzone zgodnie z zapisami ustawy z dnia
27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony  środowiska (Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz. 627 ze zm.).

Celem przedmiotowego opracowania było stworzenie Programu Ochrony
Środowiska dla Gminy Juchnowiec Kościelny, którego realizacja:

Program Ochrony Środowiska określa politykę środowiskową, ustala cele i zadania
środowiskowe oraz szczegółowe programy zarządzania środowiskowego, odnoszące
się do aspektów środowiskowych, usystematyzowanych według priorytetów.

Przy tworzeniu Programu założono, iż powinien on być narzędziem ochrony
środowiska, które kieruje pracą przyszłych użytkowników, ułatwia i przyśpiesza
rozwiązywanie zagadnień techniczno-ekonomicznych związanych z przyszłymi
projektami.

 

Ponadto celami Programu Ochrony Środowiska są:

·        rozpoznanie stanu istniejącego i przedstawienie propozycji zadań niezbędnych
do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony środowiska (zadania
te w większości stanowią zadania własne Gminy),

·        wyznaczenie hierarchii ważności poszczególnych inwestycji (ustalenie
priorytetów),

·        przedstawienie rozwiązań technicznych, analiz ekonomicznych,
formalno-prawnych dla proponowanych działań proekologicznych,

·        wyznaczenie optymalnych harmonogramów realizacji całości zamierzeń
inwestycyjnych Gminy ze wskazaniem źródeł finansowania.

 

Program wspomaga dążenie do uzyskania w Gminie sukcesywnego
z roku na rok ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko źródeł
zanieczyszczeń, ochronę i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne
gospodarowanie z uwzględnieniem konieczności ochrony środowiska. Stan docelowy
w tym zakresie nakreśla Program Ochrony Środowiska, a dowodów jego osiągania
dostarcza ocena efektów działalności środowiskowej, dokonywana okresowo co 2 lata.

 

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Juchnowiec Kościelny opracowano
zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U.
Nr 62 poz. 627 ze zm.) a w szczególności:

„Art. 14. 1. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska,
określa w szczególności:

            1)        cele ekologiczne,

            2)        priorytety ekologiczne,

            3)        rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,

            4)        środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy
                       prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

2. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane
w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata.

 

Art. 17. 1. Organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji
polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe
i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których
mowa w art. 14.

2. Projekty programów ochrony środowiska podlegają zaopiniowaniu przez:

            1) ministra właściwego do spraw środowiska - w przypadku projektów
                wojewódzkich programów ochrony środowiska,

            2) organ wykonawczy województwa - w przypadku projektów powiatowych
                programów ochrony środowiska,

            3) organ wykonawczy powiatu - w przypadku projektów gminnych programów
                ochrony środowiska.

 

Art. 18. 1. Programy, o których mowa w art. 17 ust. 1, uchwala odpowiednio sejmik
województwa, rada powiatu albo rada gminy.

2. Z wykonania programów organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy
sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi
województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.”

 

 

Jednocześnie niniejszy Program uwzględnia zapisy:

·        Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego i Programu Ochrony Środowiska
Województwa Podlaskiego, Powiatowego Programu Ochrony Środowiska
dla powiatu białostockiego,

·        Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego
Gminy Juchnowiec Kościelny,

·        Strategii rozwoju Gminy Juchnowiec Kościelny do roku 2010.

 

Program powstał również w oparciu o dane pochodzące z licznych źródeł,
są to przede wszystkim:

1.      Opracowania udostępnione przez Urząd Gminy Juchnowiec Kościelny.

2.      Dane zebrane przez zespół autorów Programu.

3.      Opracowania i raporty takich instytucji jak m.in.:

-          Ministerstwo Ochrony Środowiska,

-          Podlaski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska,

4.      Materiały konferencyjne.

5.      Literatura specjalistyczna.

 

Zgodnie z polskim prawem zrównoważony rozwój to taki rozwój s
połeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych.

 

Wprowadzenie zasady zrównoważonego rozwoju zobowiązuje do
systemowego rozpatrywania działań tzn., iż zagadnienia ochrony środowiska należy
rozpatrywać w powiązaniu z działaniami społecznymi i gospodarczymi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pole ładu społecznego – społeczna zasadność, akceptacja.

 

Pole ładu ekonomicznego – ekonomiczna, gospodarcza efektywność.

 

Pole ładu ekologicznego – ekologiczna racjonalność.

 

 

 

Pod pojęciem zrównoważonym rozwoju rozumie się przez to taki rozwój
społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi
przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu
zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych
społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych
pokoleń[1].

 

             1.2    Założenia

 

Zgodnie z wytycznymi przyjętymi w Powiatowym Programie Ochrony
Środowiska dla Powiatu Białostockiego również w przedmiotowym dokumencie
ustalono następujące założenia wyjściowe:

1. Podstawę programu muszą stanowić zasady polityki ekologicznej państwa tj.:

·                   Zasada trwałego i zrównoważonego rozwoju.

·                   Zasada prewencji tj.:

·       zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie
najlepszych dostępnych technik (BAT),

·       recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk,
energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze
wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania,

·       zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń
i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE
w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom
i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC),

·       wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami
produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi
wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach
ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji itp.

·        Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi,
oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych
na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.

2. Struktura Programu musi odpowiadać ustaleniom art. 14 i 17 ustawy Prawo
   ochrony środowiska oraz struktury „Polityki ekologicznej państwa na lata
   2003-2006, z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007-2010, co oznacz,
   iż powinien on określać:

·        Cele ekologiczne, priorytety ekologiczne oraz rodzaj i harmonogram
działań proekologicznych w zakresie:

·        poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (ochrona
wód powierzchniowych i podziemnych, ochrona powietrza,
gospodarowanie odpadami, ochrona powierzchni ziemi, ochrona przed
hałasem, wibracjami i promieniowaniem, bezpieczeństwo chemiczne
i biologiczne, zapobieganie poważnym awariom),

·        ochrony dziedzictwa przyrodniczego (m.in.: ochrona przyrody
i bioróżnorodności ochrona krajobrazu, ochrona lasów),

·       racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych (zmniejszanie
materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki,
racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin);

·       zadań o charakterze systemowym (przyszłościowy rozwój społeczno-
gospodarczy w kontekście ochrony środowiska, w tym systemy
zarządzania środowiskowego i włączanie aspektów ekologicznych
do polityk sektorowych, edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa
w sprawach ochrony środowiska, współpraca ponadlokalna).

·        Narzędzia i instrumenty realizacji programu (wzmocnienie instytucjonalne,
ramy prawa - w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów
samorządowych, planowanie przestrzenne, powiązania formalne
i merytoryczne z analogicznym programem niższego i wyższego
szczebla administracyjnego w celu zapewnienia regionalnej spójności
programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dostęp
do informacji i udział społeczeństwa).

·        Nakłady na realizację programu (wielkość nakładów i źródła finansowania)
i jednostki odpowiedzialne za wykonanie zadań.

·        Sposoby kontroli realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji
programu, procedury weryfikacji programu).

3. Określone w Programie cele muszą być kompatybilne z celami ochrony
   środowiska na szczeblu krajowym, regionalnym, powiatowym oraz zaleceniami
   Unii Europejskiej.
4. Program ochrony środowiska musi być dokumentem programowym
   umożliwiającym wykorzystanie go w celu pozyskania wsparcia finansowego
   z Unii Europejskiej tj. z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.
   Wobec powyższego program ochrony środowiska musi być zgodne
   z dokumentami programowymi, które będą stanowiły podstawę otrzymania
   takiego wsparcia, a więc z:

·        Komponentem środowiskowym Zintegrowanego Programu Operacyjnego
Rozwoju Regionalnego,

·        Dokumentem programowym dla Funduszu Spójności w części
dotyczącej środowiska.

5. Gminny Program ochrony środowiska powinien być zgodny z programami
   wyższego szczebla tj. powiatowym, wojewódzkim i polityką ekologiczną
   państwa.
6. Program musi być skorelowany z programami ochrony środowiska
   w ościennych jednostkach samorządowych w dziedzinie: ochrony wód
   (w układzie zlewniowym), w zakresie ochrony powietrza, wdrażania
   systemu Natura 2000.
7. Program powinien być dokumentem umożliwiającym podejmowanie
   racjonalnych działań na rzecz ochrony środowiska i przyrody przez władze
   gminy i podmioty gospodarcze.
8. Program zostanie opracowany w perspektywie czasowej roku 2011
   i w zgodzie art. 14 i 17 ustawy Prawo ochrony środowiska, wyodrębnione
   zostaną podokresy 2004-2007 dla którego zostanie opracowany plan
   operacyjny oraz 2008-2011 obejmujący działania perspektywiczne.
9. Plan operacyjny na lata 2004-2007, będący częścią Programu, powinien
   zawierać:

·        zadania własne gminy, czyli przedsięwzięcia, które będą finansowane
w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy,

·        zadania koordynowane, czyli pozostałe zadania związane z ochroną
środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które
są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych.

 

1.3    Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska

 

Posiadanie takiego dokumentu przynosi szereg korzyści dla samorządu
terytorialnego i reprezentującej go władzy. Opracowanie umożliwia przede wszystkim:

• wyartykułowanie interesów społeczności gminy,
• określenie zasad zachowań władz gminy,
• eliminację lub załagodzenie konfliktów w rozwoju gminy,
• tworzenie korzystnego wizerunku gminy i jej władz,
• mobilizację dodatkowych środków na rozwój zasobów gminy,
• zapewnienie mieszkańcom, a także podmiotom gospodarczym poczucia
  stabilności,
• ubieganie się o środki na dofinansowanie rozwoju gminy pochodzące np.
  od administracji rządowej, fundacji oraz krajowych i międzynarodowych
  programów wspierających stymulowanie rozwoju.

1.4    Opis przyjętej metodyki

 

Ze względu na ograniczenia czasowe Program sporządzono metodą ekspercką. 
Sposób opracowania Programu zakładał następujące etapy:

 

Etap 1.

Zgromadzenie informacji: o gminie i jej otoczeniu, wymaganiach prawnych
w zakresie ochrony środowiska, wytycznych w zakresie ochrony środowiska
z programów i polityk centralnych i regionalnych. Efektem tego etapu
będzie ogólna charakterystyka gminy, diagnoza walorów i zasobów środowiska,
stanu środowiska i źródeł jego zagrożeń oraz określenie limitów i wytycznych
w zakresie ochrony środowiska, niezbędnych do poprawnego dokonania analizy
SWOT, określenia celów i priorytetów.

 

Etap 2.

Analiza SWOT uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych ochrony środowiska
w gminie, w celu określenia strategii ochrony środowiska (misja, cele)
do 2011 roku. Niniejsza analiza będzie uwzględniać informacje o limitach
środowiskowych wynikających z kryteriów formalnych, porównawczych
i funkcjonalnych oraz dane wynikające z diagnozy.

 

Etap 3.

Określenie misji i celów Programu, ze wskazaniami na priorytety inwestycyjne
i pozainwestycyjne. Cele zostaną ujęte w czterech blokach tematycznych:

·        ochrona dziedzictwa przyrodniczego,

·        jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne,

·        racjonalne użytkowanie zasobów,

·        działania o charakterze systemowym.

 

Etap 4.

Przygotowanie programu operacyjnego na lata 2004-2007 wraz z harmonogramem
i nakładami finansowymi oraz celów i kierunków działań na lata 2008-2011.
Zostanie zdefiniowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji
w najbliższych czterech latach, ważnych w skali gminy. Dodatkowym źródłem
informacji (oprócz źródeł wymienionych w etapie poprzednim) dla sporządzenia
programu operacyjnego będzie lista przedsięwzięć planowanych przez gminę
i inne podmioty.

 

Etap 5.

Opracowanie systemu zarządzania Programem. W tym etapie zostanie
zaproponowany system zarządzania, realizacja programu.

 

Etap 6.

Przedstawienie projektu Programu Zamawiającemu, celem skierowania go do
procedury opiniowania i uchwalania.

 

Diagnoza

Diagnoza gminy ma na celu rozpoznanie ogólnej sytuacji gminy w celu
określenia ogólnych tendencji rozwoju, co ma ułatwić ocenianie stanu środowiska
i programowanie jego ochrony.

 

Istotnym elementem jest jednak diagnoza stanu i procesów w środowisku,
jako podstawa do programowania ochrony środowiska powinna obejmować
w szczególności[2]:

·   ogólną charakterystykę i ocenę zasobów oraz walorów środowiska przyrodniczego

   obszarów przyrodniczo cennych,

·   stan i tendencje przeobrażeń środowiska przyrodniczego obszarów przyrodniczo

   cennych,

·    podstawowe źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego na obszarach

    przyrodniczo cennych.

 

Przeprowadzona analiza przedstawia poszczególne dane dotyczące ochrony
środowiska sektorowo oraz czynniki oddziaływujące na środowisko.

 

Na etapie diagnozy skorzystano z następujących źródeł informacji:

• literatura specjalistyczna,

• raporty i informacje WIOŚ w Białymstoku,

• materiały i informacje Wydziału Ochrony Środowiska Podlaskiego Urzędu
  Wojewódzkiego,

• dane z Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego
  na lata 2003-2006,

• wydawnictwa statystyczne GUS w Warszawie i US w Białymstoku,

• dokumentów strategiczne gminy,

• istniejące analizy uwarunkowań i plany zagospodarowania przestrzennego,

• informacje będące w posiadaniu gminy oraz Urzędu Marszałkowskiego
  Województwa Podlaskiego w Białymstoku.

 

Analiza SWOT i strategia

 

Analiza SWOT ma na celu określenie słabych i mocnych stron stanu środowiska
naturalnego z punktu widzenia wymogów ochrony środowiska oraz wzajemnych powiązań
i interakcji między stanem środowiska a rozwojem gospodarczym.

 

Wybór i zasady oceny poszczególnych uwarunkowań wewnętrznych przedstawiono
w poniższej tabeli:

 

 

Tabela 1. Analiza SWOT.

 

	Uwarunkowania wewnętrzne
	Zasoby środowiska	Stan środowiska	Zagrożenia i infrastruktura ochrony środowiska
Mocne strony	·                    uaktywnienie procesów rozwojowych,	·                     stan środowiska lepszy od standardów jakości środowiska, ·                     uaktywnienie procesów rozwojowych,	·                    zapewnienie odpowiedniego stanu środowiska i dostępu do zasobów,
Słabe strony	·                    zahamowanie  procesów rozwojowych,	·                     stan środowiska gorszy od standardów jakości środowiska, ·                     zahamowanie  procesów rozwojowych,	·                    negatywny wpływ na stan środowiska i dostępność zasobów,

 

Kryterium zahamowania/uaktywnienia procesów rozwojowych oznacza
potrzebę oceny wpływu zasobów lub/i stanu środowiska na rozwój:

• osadnictwa i infrastruktury komunalnej,
• infrastruktury komunikacyjnej,
• przemysłu,
• rolnictwa i dziedzin pokrewnych,
• leśnictwa i dziedzinpokrewnych,
• turystyki i rekreacji.

Ocena stanu środowiska z punktu widzenia ograniczania/stymulacji procesów
rozwojowych i wymaganych standardów jakości nie musi dawać jednakowych
wyników.

 

Z kolei uwarunkowania zewnętrzne należyocenić ze względu na ich wpływ
na stan środowiska gminy oraz możliwości jego poprawy, oddzielając czynniki
negatywne (zagrożenia) od pozytywnych (szanse).

 

Program operacyjny

Program operacyjny zawiera listę projektów ustaloną zgodnie z priorytetami
i korzyściami dla środowiska, co określa hierarchizację zadań. Niniejszy program
zakłada podział zadań na projekty inwestycyjne i pozainwestycyjne.

 

Finansowanie

Koszty realizacji programu będą określane z wykorzystaniem:

·        stanu z ostatnich lat i prognozy finansów gminy,

·        nakładów inwestycyjnych w gminie na ochronę środowiska w latach ubiegłych
(ogółem i wg kierunków inwestowania),

·        przedsięwzięć zgłoszonych przez gminę w ramach przygotowywania Strategii
Województwa Podlaskiego i Programu Ochrony Środowiska Województwa
Podlaskiego,

·        przedsięwzięć proponowanych do finansowania ze środków Unii Europejskiej,

·        wielkości nakładów inwestycyjnych na realizację przedsięwzięć, ujętych w
projekcie Programu wykonawczego do II PEP na lata 2002 -2010,

·        szacunków wielkości pomocy zagranicznej (unijnej) - j.w.,

·        kosztów realizacji przedsięwzięć z zakresu zarządzania, programem.

 

Planowane nakłady inwestycyjne i inne koszty zostaną określone według
dziedzin ochrony środowiska, szczebla zarządzania, zakresu rzeczowego kosztów.

 

Wytyczne

Podstawę do prawidłowego określenia celów programu, kierunków
działania i zadań konieczne stanowią wytyczne zawarte w przepisach prawa oraz
różnorodnych dokumentach programowych o charakterze strategicznym.

 

Przepisy prawa

W trakcie prac nad niniejszym dokumentem uwzględniono następujące
przepisy:

·        rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie
sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 66
poz. 620 z 2003r.),

·        ustawa o wprowadzeniu - ustawy prawo ochrony środowiska, o odpadach
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 tj. z 2001 r.,
ze zm.),

·        ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
(Dz. U. Nr 63 poz. 638 z 2001 r. ze zm.),

·        ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie
depozytowej (Dz. U. Nr 63 poz. 639 z 2001 r. ze zm.),

·        ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w
gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 tj. z 1996 r., ze zm.),

·        ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r., o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. 
Nr 92 poz. 880),

·        ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229 tj.
z 2001 r., ze zm.),

·        ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów
zawierających azbest (Dz. U. Nr 101 poz. 628 z 1997 r., ze zm.),

·        ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie
zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76 poz. 811),

·        ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu
(Dz. U. Nr 89 poz. 991),

·        ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62
poz. 627 tj. z 2001 r., ze zm.),

·        ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony
środowiska,

·        ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych
(Dz. U. Nr 16 poz. 78 z 1995 r. ze zm.),

·        ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 110
poz. 1190 z 2001 r. ze zm.),

·        ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 tj.
z 2001 r., ze zm.).

 

Dokumenty strategiczne

W trakcie przygotowywania Programu dokonano przeglądu i analizy
następujących dokumentów:

1. Dokumenty określające strategie rozwoju kraju:

·        Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju
- Polska 2025,

·        Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju,

·        Narodowa strategia rozwoju regionalnego,

·        Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006,

·        Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej;

2. Dokumenty polskiej polityki ekologicznej:

·        II Polityka Ekologiczna Państwa,

·        Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem

     perspektywy na lata 2007-2010,

·        Program Wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010,

·        Strategia rozwoju energetyki odnawialnej,

·        Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności

     biologicznej

·        Krajowa strategia ograniczenia emisji metali ciężkich i trwałych

     zanieczyszczeń organicznych,

·        Narodowa strategia edukacji ekologicznej,

·        NATURA 2000 Europejska sieć ekologiczna,

·        Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych
     na terytorium Polski;

·        Strategia ochrony leśnej różnorodności biologiczne;.

 

3. Programy sektorowe:

·        średniookresowa strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa,

·        polityka leśna państwa,

·        strategia rozwoju turystyki,

·        polityka transportowa,

·        polityka energetyczna.

4. Programy regionalne:

·        Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego ZPP,

·        Strategia rozwoju województwa podlaskiego,

·        Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2003-2006,

·        Program rozwoju turystyki i zagospodarowania turystycznego województwa

      podlaskiego do 2010 roku,

·        Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego;

5. Programy regionalne i lokalne na sąsiednich terenach.

 

Wskaźniki

Wskaźniki oceny stanu środowiska mogą mieć charakter:

·        porównawczy,

·        funkcjonalny,

·        społeczny.

 

W niniejszym opracowaniu posłużono się kryteriami funkcjonalnymi,
na podstawie ogólnokrajowych, ilościowych celów (limitów) polityki ekologicznej.
W II Polityce ekologicznej państwa, przyjętej przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r.,      
      a następnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001 r.,
ustalone zostały następujące ważniejsze limity krajowe, związane z racjonalnym
wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska (wszystkie dotyczą
celów do osiągnięcia najpóźniej do 2010 r.):

• zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r.
  (w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle),
• ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990 r.
  w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD
  (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB),
• ograniczenie zużycia energii o 25% w stosunku do 1990 r. również
  w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB),
• podwojenie do 2010 r. udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym
  kraju w stosunku do roku 2000,
• dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych
  w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem
  z 1990 r.,
• odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkła
  z odpadów komunalnych;
• pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast
  i zakładów przemysłowych,
• zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód
  powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%,
  z gospodarki komunalnej
  (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego
  również o 30%,
• ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków
  azotu o 31%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4%
  i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r.

 

Rada Ministrów, przyjmując w czerwcu 2000 r. II Politykę ekologiczną
państwa, nie dokonała jednak podziału limitów krajowych na limity regionalne,
gdyż nie było ku temu dostatecznych podstaw planistycznych. Również
ustawa Prawo ochrony środowiska nie wprowadziła zasad wypełniania
i rozdziału przestrzennego lub branżowego nakładanych przez protokoły do
konwencji oraz dyrektywy UE pułapów emisji niektórych zanieczyszczeń
do powietrza. Dlatego też przytoczone w rozdziale poniżej wskaźniki liczbowe
należywg twórców polityki ekologicznej traktować jako wielkości orientacyjne,
przeznaczone do porównań międzyregionalnych i porównań tempa realizacji celów
polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach z tempem
realizacji tej polityki na szczeblu krajowym.

 

Tylko w jednym konkretnym przypadku może mieć miejsce określona
procedura „przydziału" limitów dla poszczególnych województw i powiatów.
Chodzi tutaj o ładunki zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych
i do powietrza, które są i będą przyjmowane w programach działań mających
zapewnić dotrzymanie wymaganych poziomów jakości wód i dopuszczalnych
poziomów substancji w powietrzu zdefiniowanych w ustawie Prawo ochrony
środowiska, transponującej w tym zakresie wymagania zawarte w ramowych
dyrektywach Unii Europejskiej dotyczących jakości wód i powietrza.
W takim zakresie, w jakim w ramach monitoringu środowiska zostaną
zidentyfikowane, dotyczące danego województwa lub powiatu obszary, w których
nie są osiągnięte wymagane poziomy jakości wód oraz obszary przekroczeń
dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, a następnie ustalone programy
działań naprawczych dla tych obszarów (w postaci programów ochrony wód
i programów ochrony powietrza), w programach tych mogą zostać ustalone
limity regionalne. Ustalając limity powiatowe dla ładunków zanieczyszczeń
odprowadzanych ze ściekami można też będzie skorzystać z określenia wielkości
wymaganego zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód
powierzchniowych ze ściekami komunalnymi i ściekami z zakładów przemysłu
rolno-spożywczego dla poszczególnych aglomeracji, które zostanie dokonane
do końca 2003 r. w przygotowywanym przez Ministerstwo Środowiska Krajowym
Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Analogiczne limity dotyczące
gospodarowania odpadami, nie zostały dokonane w ramach Krajowego Planu
Gospodarki Odpadami. Na etapie ustalania priorytetów w grę wchodzi dodatkowe
kryterium - wykonalności, szczególnie finansowej.

 

1.5 Lokalizacja Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Juchnowiec Kościelny jest gminą podmiejską, położoną w bezpośrednim
sąsiedztwie miasta Białegostoku w woj. podlaskim, powiecie białostockim,
na obszarze Zielonych Płuc Polski i mezoregionów: Doliny Górnej Narwi
i Wysoczyzny Białostockiej. Teren gminy stanowi krajobraz równinny urozmaicony
luźno rozrzuconymi pagórkami, częściowo zalesiony. Największe skupisko leśne
znajduje się w północnej części gminy, stanowiąc pierścień lasów ochronnych
miasta Białegostoku. Przepływająca wzdłuż południowej granicy rzeki Narew 
z sąsiadującym kompleksem leśnym stwarza dobre warunki do rozwoju bazy
turystyczno-wypoczynkowej w rejonie wsi Wojszki, Zajączki
i Czerewki.

 

Sieć komunikacyjna na terenie gminy jest bardzo dobrze rozwinięta.
Przez jej teren przebiegają drogi o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym –
droga krajowa nr 19 relacji granica państwa (PL-RUS) poprzez Gołdap, Olecko,
Ełk, Grajewo, Mońki, Białystok, Bobrowniki, aż do granicy państwa (PL-BY).
Ponadto droga wojewódzka nr 678 z Białegostoku poprzez Sokoły
do Wysokiego Mazowiecka.

 

Gmina[3] sąsiaduje bezpośrednio z miastem Białystok oraz gminami
Choroszcz, Suraż, Turoń Kościelna, Zabłudów, Bielsk Podlaski oraz Wyszki.

 

 

 

 

 

Gmina obejmuje swym zasięgiem 46 sołectw: Baranki, Biele, Bogdanki,
Bronczany, Czerewki, Dorożki, Hermanówka, Hołówki Duże, Hołówki Małe,
Horodniany, Hryniewicze, Ignatki, Janowicze, Janowicze-Kolonia, Juchnowiec Dolny,
Juchnowiec Kościelny, Kleosin, Klewinowo, Kolonia Koplany, Kolonia Księżyno,
Koplany, Kożany, Księżyno, Lewickie, Lewickie-Kolonia, Niewodnica Nargilewska,
Niewodnica Nargilewska-Kolonia, Ogrodniczki, Olmonty, Pańki, Rostołty, Rumejki,
Simuny, Solniczki, Stanisławowo, Szerenosy, Tryczówka, Wojszki, Wólka, Zajączki,
Zaleskie oraz Złotniki.

 

Walory przyrodnicze i istniejąca infrastruktura zachęca małych, średnich,
i dużych przedsiębiorców do inwestowania, i osadnictwa na terenie gminy. Zaletą
jest również bliska odległość od Białegostoku oraz dobrze rozwinięta sieć
komunikacyjna, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu gminy.

 

1.6    Historia

 

Historia terenów gminy Juchnowiec nie jest w pełni poznana
i udokumentowana. Najstarszym śladem kultury materialnej są, odkryte w 1938 r.
we wsi Rostołty kurhany z III w. n.e. Staraniem archeologów odkryto fragmenty
żarna obrotowego, czerpak z brązu, puchar szklany i inne przedmioty eksponowane
w Muzeum Podlaskim w Białymstoku. Historia gminy łączy się nierozerwalnie
z historią parafii juchnowieckiej. Podskarbi litewski Stanisław Włoszek ufundował
w Juchnowcu w roku 1547 drewnianą świątynię. Do kościoła przybywali liczni pątnicy
z racji cudownego obrazu Matki Boskiej, słynącego łaskami. Dziś na miejscu
drewnianej świątyni, która uległa zniszczeniu stoi kościół murowany w 1764 roku.
Nadal też aktualne są słowa J. Olszewskiego, który w roku 1857 pisał w
"Wiadomościach": "(...) Jest wiara powszechna tutejszej okolicy o istnieniu cudownego
obrazu NMP w juchnowieckim kościele oraz dało mi się nie raz słyszeć, że niejeden
doznał ulgi w chorobie i innem nieszczęściu, skoro się z wiarą udał do cudownego
obrazu NMP Juchnowieckiej." Z najnowszej historii, warto wspomnieć o dwóch
wydarzeniach z okresu II wojny światowej, tj. spaleniu żywcem przez Niemców 
w roku 1942 mieszkańców wsi Wojszki oraz wsi Tryczówka w 1944 r.

 

Do zabytków Gminy Juchnowiec Kościelny z pewnością można zaliczyć:
kościół parafialny w Juchnowcu Kościelnym z 1764 r.; cerkiew prawosławną, drewnianą
z 1886 r. w Kożanach; kaplicę p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szerenosach,
murowaną z 1900 r.; kapliczkę prawosławną, drewnianą z XVIII/XIX w. w Złotnikach;
zespół dworski - Juchnowszczyzna - dwór drewniany z pocz. XIX w.; dwór murowany
z 1906 r. w Niewodnicy Nargielewskiej; dwór murowany i park krajobrazowy
w Horodnianach z ok. 1880 r. oraz pałac murowany z pocz. XIX w. w Lewickich -
zniszczony po 1945 r.

 

1.7    Charakterystyka Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Gmina Juchnowiec Kościelny położona jest na obszarze dwóch mezoregionów:
Doliny Górnej Narwi i Wysoczyźnie Białostockiej. Jest to teren rolniczy, posiadający
ciekawe tereny przyrodnicze, szczególnie w okolicach rzeki Narwi, której wody
odpowiadają wymaganiom sanitarnym i można tam tworzyć kąpieliska, np.
w Wojaszkach.

Gmina Juchnowiec Kościelny ma charakter rolniczy zwłaszcza w środkowej
i południowej części, w części północnej koncentruje się zabudowa mieszkaniowa
jedno i wielorodzinna oraz tereny pod działalność gospodarczą. Gmina Juchnowiec
Kościelny zajmuje powierzchnię 172 km², co stanowi 0,8% obszaru województwa
podlaskiego oraz 5,8% powiatu białostockiego. Ogólna powierzchnia użytków
rolnych wynosi 12.527 ha, lasy 1.752 ha, woda 69 ha, tereny osiedlowe
i komunikacyjne 897 ha nieużytki zajmują 88 ha.

Obszar gminy położony jest w dwóch regionach glebowo - rolniczych.
Część środkowa i północna gminy należy do Zabłudowskiego regionu glebowo
- rolniczego. W regionie tym występuje duża mozaika glebowa. Wśród gruntów
ornych przeważają gleby kompleksów żytniego słabego z dużym udziałem gleb
kompleksu pszennego dobrego. Wśród użytków zielonych przeważają łąki
i pastwiska średniej jakości. Południowa część gminy należy do Narwiańskiego
regionu glebowo - rolniczego. Jest to rejon typowo dolinny z przewagą użytków
zielonych. Z ogólnej powierzchni gminy 14 234 ha gruntów znajduje się we władaniu
osób fizycznych. Wchodzą one w skład gospodarstw rolnych o zróżnicowanych
klasach bonitacyjnych. W strukturze użytkownika dominują użytki rolne, zajmujące
73% ogólnej powierzchni gruntów. Przeważającą część użytków rolnych stanowią
grunty orne zajmujące 47% ogólnej powierzchni gminy. Według powszechnego spisu
rolnego z 2002 r. na terenie tutejszej Gminy jest 1 283 ha gospodarstw rolnych i 250
działek rolnych. W ogólnej liczbie gospodarstw indywidualnych najliczniejszą grupę
tworzą gospodarstwa o powierzchni 5 – 15 ha. Kolejną grupę stanowią grunty
przekazywane przez rolników na Skarb Państwa, a obecnie będące własnością Zasobu
Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Na terenie gminy działa jedyne gospodarstwo uspołecznione tj. Rolnicza
Spółdzielnia Produkcyjna w miejscowości Dorożki, użytkująca ogółem 793 ha gruntów.
Natomiast w zasobach gminy znajduje się około 130 ha gruntów komunalnych. Część
z nich przeznaczonych jest pod budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne i rzemiosło.
Gmina oferuje sprzedaż działek położonych w pięknym kompleksie działek
rekreacyjnych w okolicy wsi Wojszki, wśród lasów iglastych, nad rzeką Narew.

      Gmina Juchnowiec Kościelny wchodzi w skład gmin najbardziej rozwiniętych
powiatu Białostockiego (wraz z gminami: Supraśl, Choroszcz, Wasilków Dobrzyniewo
Duże oraz Turoń Kościelna) tworząc tzw. Aglomerację Białostocką.

 

1.8 Podstawowe dane nt. Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Obszar gminy Juchnowiec Kościelny zajmuje powierzchnię 17.178 ha,
którą zamieszkuje 12.769 mieszkańców rozproszonych w 46 miejscowościach[4].
Największa liczba mieszkańców 4.706 zamieszkuje Kleosin.

 

Tabela 2. Liczna mieszkańców w poszczególnych miejscowościach w Gminie

     Juchnowiec Kościelny, wg stanu na 26.04.2004 r.

 

 

 

Wskaźnik zaludnienia dla Gminy Juchnowiec Kościelny wynosi 73,33 osoby/km²
i jest wyższy niż średnia dla województwa podlaskiego (tj.: 60 osób/km²) i niższy
niż w Polsce (124 osoby/km²)[5].

Tabela 3. Dane n.t. Gminy Juchnowiec Kościelny.

 

 Źródło: Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl

               Na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Białymstoku w 2003 r. 

na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny działalność gospodarcza prowadziło 1059 

podmiotów gospodarczych, z czego 1045 to podmioty sektora prywatnego, a wśród 

nich 938 to zakłady osób fizycznych.

Tabela 4. Podmioty gospodarcze wg wybranych sekcji PKD w 2003 r.  

         Źródło: dane z Urzędu Statystycznego w Białymstoku

 

            Sytuację finansową Gminy Juchnowiec Kościelny obrazuje tabela nr 5.
Stopa bezrobocia w gminie w grupie ludności w wieku produkcyjnym, kształtuje się
na poziomie 9,5%.

 

Tabela 5. Sytuacja finansowa Gminy Juchnowiec Kościelny (ceny bieżące w tys. zł).

 

Źródło: dane z Urzędu Gminy Juchnowiec Kościelny

 

2                Kierunki ochrony środowiska w Gminie Juchnowiec Kościelny

 

2.1    Stan środowiska w Gminie Juchnowiec Kościelny

 

Krajobraz, klimat i formy użytkowania terenu

 

Gmina Juchnowiec Kościelny położona jest na obszarze dwóch mezoregionów:
Doliny Górnej Narwi i Wysoczyzny Białostockiej w bezpośrednim sąsiedztwie miasta
Białegostoku. Teren gminy stanowi krajobraz równinny urozmaicony luźno rozrzuconymi
pagórkami, częścio­wo zalesiony. Północna część gminy jest bardzo mało urozmaicona,
wysokości terenu wahają się w granicach 140 – 145 m n.p.m. jest to teren bardzo
zabagniony. Najwyższy wał wzniesieniowy ciągnie się równoleżnikowo między wsiami
Baranki i Simuny (166 m n.p.m.). Południowa część gminy należąca do Doliny
Górnej Narwi jest obszarem równinnym, pozbawionym zróżnicowanych elementów.
Wysokość terenu oscyluje w granicach 127 – 135 m n.p.m.

 

Jest to teren rolniczy zwłaszcza w środkowej i południowej części gminy,
posiadający ciekawe tereny przyrodnicze, szczególnie w okolicach rzeki Narwi, co
stwarza dobre wa­runki do rozwoju bazy turystyczno - wypoczynkowej.

 

Na przeważającym obszarze gminy, położonym w większości na
Wysoczyźnie Białostockiej występuje pagórkowata rzeźba charakterystyczna
dla wysoczyzn morenowych. Omawiany teren charakteryzuje się znacznym
urozmaiceniem form rzeźby terenu. Wysoczyzna jest znacznie zróżnicowana
hipsometrycznie. Występujące tu formy rzeźby terenu powstawały w czasie
stadiału północno - mazowieckiego. W obrębie płaskich powierzchni gliny
zwałowej i sandrów występują wzgórza i pasma moren czołowych recesyjnych.
W południowej części gminy dominuje szeroka dolina rzeki Narwi, która na tym
odcinku pokrywa się z doliną marginalną stadiału północno - mazowieckiego.
Obserwujemy dobrze rozwinięte tarasy zalewowe i fragmenty tarasu nadzalewowego.
Taras nadzalewowy znajduje się na rzędnych od 140 do 150 m n.p.m. i wyka­zuje
niewielki spadek w kierunku zachodnim.

 

Gmina Juchnowiec Kościelny, pomimo niewielkiej odległości od morza
Bałtyckiego pozostaje pod znacznym wpływem rozciągającego się na wschód
bloku kontynentalnego Eurazji. Z tego też względu obszar ten ma surowe warunki
klimatyczne. Zima rozpoczyna się tu już w trzeciej dekadzie listopada i trwa do pierwszej
dekady kwietnia. Średnia miesięczna temperatura powietrza waha się w tym okresie
od -6,7 do -2,7 °C. Surowość warunków klimatycznych przejawia się również w wyjąt­kowo
licznym pojawianiu się dni mroźnych z temperaturą maksymalną powietrza poniżej zera
stopni Celsjusza. Średnio dni tych jest około 70, podczas gdy w środkowej Polsce
- około 40. Silne oddziaływanie mas powietrza znad kontynentu sprawia, że wiosna
rozpoczyna się dość późno (połowa kwietnia) i trwa około dwóch miesięcy.

 

Opóźnienie to spowodowane jest częstym napływem na ten obszar mas
powietrza arktycznego. Średnia miesięczna temperatura powietrza waha się
w tym okresie od około 5,0 °C - w kwietniu do około 16,0 °C - w czerwcu. Dzięki
wpływom kontynentu lato rozpoczyna się - w połowie czerwca i trwa do trzeciej dekady
sierp­nia. Średnia miesięczna temperatura powietrza atmosferycznego wynosi w tym
okresie 16-18 °C. Jesień trwa niespełna dwa miesiące, a średnia temperatura powietrza
spada w tym cza­sie do około 6,0 °C. Pora ta przechodzi w krótkotrwały okres szarugi
jesiennej (przedzimie) z temperaturą około 1,5 °C. Średnia roczna temperatura powietrza
atmosferycznego, dla wielolecia 1971 -1996, wynosi 5,3 °C.

 

Wcześniejszy początek chłodniejszych pór roku oraz późniejsze ich zakończenie
wpływa na długość okresu wegetacyjnego (średnia dobowa temperatura powietrza
- co najmniej 5,0 °C). Rozpoczyna się on średnio w połowie kwietnia, kończy zaś
w początkach trzeciej dekady paź­dziernika, trwa zatem około 190 dni. Jest to o ponad
miesiąc krócej, niż na obszarach np. Niziny Śląskiej. Ważną cechą termiczną okresu
wegetacyjnego jest liczba dni z przymrozkami, kiedy minimalna temperatura powietrza
spada poniżej zera stopni Celsjusza. Pierwsze jesienne przymrozki obserwuje się już
pod koniec września, wiosną natomiast mogą jeszcze występować do połowy maja.
Długość okresu bezprzymrozkowego jest krótsza o około 30 dni, niż w Polsce środkowej.

 

Wielkość opadów atmosferycznych kształtowana jest przez poziome
przemieszczanie się mas powietrza (głównie polarnego morskiego z kierunku zachodniego)
oraz ukształtowanie terenu. Średnia roczna suma opadów z wielolecia 1971 - 1996
wynosi 593 mm, a w poszcze­gólnych latach wahała się od 442 do 743 mm. Najobfitsze
opady notowane są w lecie - suma miesięczna około 80 mm, a najmniejsze zimą
- poniżej 30 mm. Przeważa zatem opad okresu letniego, co charakterystyczne jest dla
obszarów o cechach klimatu kontynentalnego. W prze­ciętnym roku opady z okresu
letniego stanowią 63 % sumy opadów rocznych, a w poszczegól­nych latach ich udział
waha się od 46 do 81 %. W ciągu roku średnio występują 163 dni z opa­dem powyżej
0,1 mm. Największa ich liczba przypada na zimę, a w ciepłej porze roku jest ich mniej,
co oznacza, że opady są wtedy obfitsze i mają często charakter burzowy. Opady
nawalne - powyżej 10,0 mm, występują 14 dni w roku, przeważnie latem od czerwca
do września.

 

Znaczna część opadów atmosferycznych spada w postaci śniegu.
Pierwsza pokrywa śnieżna może pojawić się na terenie gminy już w trzeciej
dekadzie listopada, a zanika średnio pod koniec pierwszej dekady kwietnia. Utrzymuje
się ona zatem około 130 dni, tj. ponad miesiąc dłużej, niż w centrum kraju. Pokrywa
śnieżna odgrywa dużą rolę w bilansie cieplnym i stosun­kach wilgotnościowych
podłoża oraz przylegającej do niego warstwy powietrza atmosferyczne­go. Dzięki
niewielkiej zdolności przewodzenia ciepła chroni ona przed przemarzaniem warstwę
gleby, na której zalega, a w okresie roztopów stanowi źródło znacznych ilości wody.

 

Rozkład kierunków wiatru i zróżnicowanie jego prędkości jest podobne do
obserwowa­nego w innych rejonach Polski. Wieją tu najczęściej wiatry z sektora
zachodniego: w zimie jest to wiatr południowo-zachodni (do 25 % przypadków),
w ciepłej porze roku - północno-zachodni i zachodni (do 22 % przypadków). W okresie
wiosny i jesieni, z powodu osłabienia cyrkulacji nad Atlantykiem, pojawiają się częściej
wiatry południowo - wschodnie (do 29 % przypadków).

 

Dobre warunki klimatyczne gminy Juchnowiec Kościelny są korzystne do rozwoju rolnictwa.

Tabela 6. Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

 

Źródło: Biesiacki A. Kuś J., Ocena obszarów o zróżnicowanej przydatności do
produkcji rolnej, Cz.I, IUNG, Puławy 2002.

 

Gmina Juchnowiec Kościelny ma charakter rolniczy i oparta jest o
uprawę roślin i hodowlę zwierząt. Użytkowanie gruntów na terenie gminy przedstawia
poniższa tabela:

 

Tabela 7. Struktura użytkowania gruntów w gminie Juchnowiec Kościelny.

 

Źródło: Program Ochrony Środowiska dla powiatu białostockiego.

 

 

Budowa geologiczna

 

Obszar gminy Juchnowiec Kościelny leży w obrębie Wyniesienia Mazursko

– Suwalskiego prekambryjskiej platformy wschodnioeu­ropejskiej, którą budują
granitoidy oraz skały głębokiej strefy przeobrażeń tj. gnejsy i migmatyty.

 

Podłoże czwartorzędu budują osady kredy górnej wraz z osadami
trzeciorzędowymi. Powierzchnia tego podłoża jest znacznie morfologicznie
zróżnicowana. Miąższość pokrywy czwartorzędowej waha się od 100 – 150 m.
Czwartorzęd jest reprezentowany przez osady zlodowaceń południowopolskiego
i środkowopolskiego.

 

Bezpośrednio na powierzchni terenu występują gliny zwałowe, piaski
i żwiry wodnolodowcowe, utwory lodowcowe, osady moren czołowych i kemów
oraz utwory zastoiskowe – związane ze stadiałem północno – mazowieckim
zlodowacenia środkowopolskiego. Utwory zastoiskowe wypełniają obrzeże części
dolin wyżłobionych w powierzchni glin zwałowych i są wykształcone jako mułki
piaszczyste, iły, iły warwowe i piaski pylaste. Występują one w dolinie rzek Horodnianki
(pomiędzy wsiami Horodniany – Księżno – Ignatki), Niewodnicy (pomiędzy wsiami
Koplany – Bronczany), Turośnianki (wsie Biele – Hołówki Małe) oraz w dolnym odcinku
doliny rzeki Mieńka.

 

Przeważającą część powierzchni gminy budują gliny zwałowe i stanowią
one podłoże gleb bielicowych. Piaski wodnolodowcowe, większymi płatami występują
tylko w północnej i wschodniej części gminy.

 

W okolicach gminy Hermanówka – Niewodnica Nargilewska, kol. Dorożki
– Baranki i Simuny – Hołówki Małe występują na powierzchni płaty utworów lodowcowych
w postaci piasków różnej granulacji, piasków ze żwirem i głazami oraz zwałowych
z gniazdami żwirów i piasków gliniastych. Na powierzchni glin zwałowych i utworów
lodowcowych występują niewielkie pagóry i wzgórza moren czołowych (rzadziej kemów),
wyraźnie zaznaczające się w krajobrazie.

 

Moreny zbudowane są z wymieszanego materiału lodowcowego różnej
granulacji, podczas gdy w budowie kemów przeważa bardzo dobry materiał plastyczny.

Doliny rzeczne oraz nieliczne zagłębienia bezodpływowe w holocenie wypełniły
się drobnopiaszczystymi osadami rzecznymi, namułami i madami. W dolinie rzeki
Narew występują niewielkie płaty torfów.

 

 

Zasoby glebowe i przestrzeń produkcji rolniczej

 

Pod względem typologicznym gleby gminy Juchnowiec Kościelny są dość
zróżnicowane. Na obszarze gminy dominują cztery typy gleb: gleby pseudobielicowe,
czarne ziemie, gleby piaskowe różnych typów genetycznych oraz gleby brunatne
wyługowane.

W strukturze użytkowania gruntów przeważają klasy Va i IVb.

Gmina położona jest w dwóch regionach glebowo – rolniczych. Część
środkowa i północna należy do Zabłudowskiego regionu glebowo – rolniczego.
Dominuje tu rzeźba płaska niskofalista. Południowa część należy do Narwiańskiego
regionu glebowo – rolniczego. Jest to region typowo dolinny.

Obserwuje się tendencję zmniejszania się powierzchni użytków rolnych
i gruntów leśnych. Podstawową formą własności gminy jest własność prywatna
i stanowi 82,7% gruntów.

Z badań odczynu gleb przeprowadzonych przez Stację Chemiczno - Rolniczą
w Białym­stoku w latach 1999 - 2003 wynika, że 65 % badanych gleb jest bar­dzo
kwaśnych i kwaśnych. Nadmierna kwasowość gleb rolniczych sprzyja migracji
zanieczyszczeń w środowisku glebowym.

Z powodu oddziaływania antropogenicznego na środowisko naturalne
oraz emitowanie różnego rodzaju zanieczyszczeń, zaistniała, oprócz klasycznej
klasyfikacji bonitacyjnej gleb, potrzeba stosowania klasyfikacji stopnia
zanieczyszczenia gleb. W 2000 r. badania gleb prze­prowadzono na 3075 próbach
monitoringowych obejmujących całe województwo podlaskie. Zgodnie z klasyfikacją
Instytutu Upraw i Nawożenia w Puławach (IUNG), zawartość w gruntach metali
ciężkich (Cd, Cu, Ni, Pb i Zn) na terenie województwa podlaskiego charakteryzuje się
w przeważającej większości zawartością naturalną w mniejszym stopniu podwyższoną
(nie sta­nowiącą jeszcze zanieczyszczenia).

 

Największy wpływ na jakość gleb i gruntów wywierają sytuacje awaryjne
powodujące powierzchniowe, punktowe bądź obszarowe źródła zanieczyszczeń,
produkcja rolnicza, oddzia­ływanie gazów i pyłów emitowanych ze źródeł przemysłowych
i motoryzacyjnych.

Do obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa należy zaliczyć
znaczne po­wierzchnie Wysoczyzny Białostockiej, gdzie dominują obszary
występowania utworów wodno-lodowcowych i lodowcowych ze zlodowacenia
środkowopolskiego oraz tarasów akumulacyjnych nadzalewowych. Dobrymi warunkami
posadowienia charakteryzują się znaczne powierzchnie gminy zbudowane z gruntów
spoistych twardo i średnioplastycznych oraz grunty zbudowane z utworów akumulacji
wodnolodowcowej sypkich średniozagęszczonych i zagęszczonych.

Do obszarów o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo
nale­ży zaliczyć warunki panujące na obszarze doliny Narwi i jej dopływów.
W rejonach tych wystę­pują grunty o bardzo niskim module ściśliwości i znacznej
wilgotności naturalnej. Są to namuły i torfy na silnie zawodnionych gruntach, mułki
ilaste i mady rzeczne. Utwory te ponadto cechują się znaczną ilością domieszek
organicznych oraz podatnością na przemarzanie. Do negatywnych cech zalicza się
również rejony płytkiego występowania wód gruntowych oraz przypowierzchniowo
występujących gruntów słabonośnych takich jak: grunty spoiste plastyczne
i miękkoplastyczne oraz sypkie słabo zagęszczone. Grunty te występują na obszarze
tarasów zalewowych pradolin oraz dolin rynien polodowcowych.

Niekorzystne warunki dla budownictwa występują również na obszarach
zalewanych w czasie powodzi. Są to głównie obszary tarasów zalewowych w dolinie
rzek Narwi.

 

Ekosystemy łąkowo-pastwiskowe

 

Koncentracja użytków zielonych na terenie gminy Juchnowiec Kościelny
występuje w dolinie rzeki Narwi.

 

Tabela 8. Użytki zielone.

 

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Z powyższej tabeli wynika, iż nastąpiło niewielkie zmniejszenie powierzchni
użytków zielonych, a jednocześnie zmniejszenie powierzchni pastwisk na rzecz łąk.
Zjawisko to można tłumaczyć obniżeniem zawartości wody gruntowej i osuszeniem,
a następnie przekwalifikowaniem tych gruntów na łąki.

 

Tabela 9. Klasy bonitacyjne użytków zielonych.

 

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Duży udział wysokich klas użytków zielonych w ogólnym areale użytków,
stwarza dobre warunki do rozwoju hodowli bydła.

Na ogólną powierzchnię użytków zielonych – 4.381 ha (wg stanu na rok
1997) zmeliorowanych jest 2.276,2 ha. Jest to zaspokojenie w 74,25% potrzeb melioracji
użytków zielonych w gminie.

 

Tereny upraw polowych

 

W 1996 r. w strukturze gminnej występowało 1.214 gospodarstw indywidualnych
o strukturze powierzchni użytków rolnych przekraczających 1 ha oraz 202 działki
o strukturze powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1,0  ha. Najliczniejszą grupę tworzyły
gospodarstwa o strukturze powierzchni 5 – 15 ha stanowiące 43,2% ogółu gospodarstw
stanowiące 59,9% powierzchni użytków rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa
w strukturze gminnej  w roku 1996 wynosiła 9,4 ha, a  roku 2002  wynosiła 6,64 ha.

W strukturze użytkowania gruntów wyraźnie dominują grunty orne - ok. 64,76%.
Sady zajmują jedynie 0,48%.

 

 

Tabela 10. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

 

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Gleby tego regionu wykazują niewielkie zróżnicowanie przestrzenne.
Ponad 60% gleb zostało wykształconych z glin.

 

Tabela 11. Ocena gleb w punktach.

 

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Obszar gminy Juchnowiec Kościelny należy do jednych z najlepszych
w województwie pod względem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (r.p.p.).
Ogólny wskaźnik jakości r.p.p. wynosi 59,2 pkt (średnia woj. 56,5 pkt).

 

Tabela 12. Bonitacja gruntów ornych (łącznie z sadami).

 

Wyszczególnienie	Klasy bonitacyjne gruntów ornych
	IIIa	III	IVa	IVb	V	VI	VIz
Województwo Podlaskie	6960	57460	173894	209970	213216	129006	11347
Gmina Juchnowiec Kościelny	241	883	2.365	1.756	2.306	1.029	81

Źródło: Biesiacki A., Kuś J., Ocena obszarów o zróżnicowanej przydatności do produkcji rolnej, Cz.I. IUNG, Puławy 2002.

 

Razem użytki rolne w gminie Juchnowiec Kościelny na koniec 2003 r.
wynoszą 12.527 ha, co stanowi 73% ogólnej powierzchni.

 

Tabela 13. Klasy bonitacyjne użytków zielonych.

 

Wyszczególnienie	Klasy bonitacyjne użytków zielonych
	III	IV	V	VI	VIz
Województwo Podlaskie	18019	169765	141421	65413	4702
Gmina Juchnowiec Kościelny	476	1992	1692	313	26

Źródło: Biesiacki A., Kuś J., Ocena obszarów o zróżnicowanej przydatności do produkcji rolnej, Cz.I. IUNG, Puławy 2002.

 

Na ogólną powierzchnię 8.162 ha gruntów ornych (wg stanu na rok 1997),
zmeliorowanych jest 2.226,7 ha. Grunty orne wymagające melioracji zajmują
powierzchnię 5.300 ha. Jest to zaspokojenie w 60,88% potrzeb melioracji
gruntów ornych w gminie.

 

Zasoby wodne

 

Wody powierzchniowe

 

            Teren gminy Juchnowiec Kościelny położony jest w zlewni rzeki Narew.
Łączna powierzchnia wód otwartych wynosi 158 ha, co stanowi 0,9% obszaru gminy.

           

            Gminę Juchnowiec Kościelny ze wschodu na zachód przecinają płynące
w poprzek gminy rzeki:

·        Horodnianka - jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Narew. W roku
1999 i 2002 została przebadana w ramach monitoringu na wybranych
odcinkach rzek województwa podlaskiego. Doliny rzeki jest płaskie
i mało widoczne w krajobrazie, często podmokła i zabagniona.

·        Niewodnica (Czaplinianka) – jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Narew.
Doliny tej rzeki jest również płaskie i mało widoczne w krajobrazie,
często podmokła i zabagniona.

·        Turośnianka - jest prawym dopływem Narwi i ciekiem III rzędu. W 2001r.
została przeba­dana na odcinku 1,7 km. Wyniki badań plasowały wody
tej rzeki w II klasie czystości. Brak da­nych na temat parametrów
kwalifikujących tą rzekę do klasy II.

 

Rzeka Mieńka odwadnia południową część gminy, płynąc wyraźną doliną
w kierunku południowym.

 

Południową granicę stanowi rzeka:

·        Narew - jest prawobrzeżnym dopływem Wisły o łącznej długości 484 km,
w tym długość odcinka płynącego na terenie Polski 455 km. Całkowita
powierzchnia zlewni wynosi 75.175,2 km² (z czego na terenie Polski
powierzchnia ta wynosi 53873 km²), początek swój bierze na terenie
Białorusi w bagnach wschodniego skraju Puszczy Białowieskiej. Zlewnię
gór­nej Narwi stanowią tereny o charakterze typowo rolniczym oraz duże
obszary leśne. Na terenie województwa podlaskiego rzeka przepływa
przez teren Narwiańskiego Parku Narodowego o powierzchni 7350 ha.
Obejmuje on dolinę Narwi od miejscowości Suraż do Rzędzian. Głównymi
dopływami rzeki Narwi są: Biebrza i Bug. Rzeki województwa tworzą działy
wodne II i III rzędu, wchodzące w skład dorzecza Wisły oraz l rzędu -
w dorzeczach Niemna i Pręgoły. Zlewnie głównych rzek mają charakter
zlewni nizinnych, które tworzą rozlegle doliny, często o charakterze
podmokłym i bagienno-torfowym. Na obszarach zlewni, dominują pokrycia
łąkowe lub leśne, w tym obszary objęte, ze względu na walory przyrodnicze,
różnorodnymi for­mami przyrody.

 

Narew płynie ze wschodu na zachód, szeroką zabagnioną doliną. Wszystkie
rzeki i potoki spływające z obszaru gminy są prawymi dopływami rzeki Narew.
W kierunku  zachodnim odprowadzają wody Horodnianka, Niewodnica (Czaplinianka)
i Turośnianka, a w kierunku południowym: Mieńka i dwa bezimienne cieki.

 

Tabela nr 14. Przepływy charakterystyczne w podstawowych przekrojach rzek gminy

           Juchnowiec Kościelny ilustruje poniższe zestawienie tabelaryczne.

 

 

W ramach monitoringu regionalnego rzeka Narew została przebadana
na długości 273,4 km od punktu w miejscowości Sonary do granic województwa
podlaskiego w 2001 r. (raport WIOŚ). Na terenie powiatu białostockiego zostało
zlokalizowanych 13 punktów pomiarowych w celu przebadania rzeki i określenia
wpływu ścieków odprowadzanych z miejscowości położo­nych w zlewni rzeki oraz
stopień zanieczyszczenia wód na badanym odcinku.

Większość punktów pomiarowych zlokalizowanych na rzece Narew kwalifikuje
ją do pozaklaso­wej lub III klasy czystości. Ten stan jest spowodowany przede
wszystkim spływem sinic ze zbiornika Siemianówka oraz negatywnym wpływem
źródeł zanieczyszczeń zlokalizowanych na obszarach zlewni rzek (Lizy, Turośnianki
i Awissy) będących dopływami rzeki Narew.

Większość rzek województwa podlaskiego ma przepływy SNQ - 0,5 m³/sek.

W tym przedziale mieści się rzeka Narew. Przy wykorzystaniu gospodarczym
rzek należy brać bezwzględnie pod kontrolę uwagę nienaruszalności przepływu
biologicznego, który gwarantuje żywotność rzeki.

Z przeprowadzonych badań czystości rzek gminy Juchnowiec Kościelny
wynika, że następuje stała poprawa czystości wód powierzchniowych i tak np.:
rzeka Narew, która w 1981 r. prowadziła na 42,5% swej długości wody pozaklasowe,
w 1994r. nie prowadziła ich w ogóle na całej długości.

Polepszenie stanu czystości wód powierzchniowych spowodowane jest głównie
uruchomieniem oczyszczalni ścieków.

Czystość wód gminy Juchnowiec Kościelny przedstawia się w sposób
następujący: rzeka Narew I i II klasa, rzeka Horodnianka III klasa, pozostałych
– brak danych. Nie obserwuje się zanieczyszczeń ściekowych związanych
z działalnością gospodarczą.

 

Wody podziemne

 

Na obszarze gminy Juchnowiec Kościelny ujmowane są dwa piętra
wodonośne. Zasoby wod­ne gminy prawie w całości stanowią wody piętra
czwartorzędowego, natomiast zaledwie 1 % stanowią wody podziemne czerpane
z utworów trzeciorzędowych.

Piętro trzeciorzędowe

Najstarszymi eksploatowanymi wodami na obszarze powiatu są wody piętra
trzeciorzę­dowego. Eksploatacja wód tego piętra, ze względu na znaczne zasoby wód
czwartorzędowych o dobrej jakości, odbywa się jedynie kilkoma ujęciami
zlokalizowanymi m.in. w miejscowości Ignatkach (byłe OSM - ujęcie jedynie w części
wykorzystuje wody trzeciorzędowe). Ujmowane są tu wody występujące w obrębie
poziomu oligoceńskiego i mioceńskiego. Wydajności ujęć wahają się od 50
do ponad 135 m³/h przy depresjach od 22 do 29 m.

 

Piętro czwartorzędowe

Główne zasoby wód podziemnych wiążą się z utworami czwartorzędowymi,
z których korzysta przeważająca większość ujęć. Na obszarze gminy wyróżniamy
trzy podstawowe po­ziomy wodonośne. Przypowierzchniowy poziom wodonośny
zbudowany jest z utworów wodno-lodowcowych bądź rzecznych. Poziom ten
jest drenowany ciekami powierzchniowymi Narwi, jak i mniejszych cieków
powierzchniowych. Poziom przypowierzchniowy został wykształcony na obszarze
gminy jedynie lokalnie. Poziom międzymorenowy związany jest z obecnością
utworów piaszczysto-żwirowych interstadiału. Jest to zwykle poziom nie ciągły
o zwierciadle napiętym. Poziom spągowy zalega pośród piaszczysto-żwirowych
utworów inter-glacjału Wielkiego, bądź utworów wodnolodowcowych zlodowacenia
południowopolskiego. Jest to również poziom nie ciągły o zwierciadle napiętym.
Regionalną bazę drenażu wgłębnych po­ziomów wód czwartorzędowych stanowi
w czę­ści południowej rzeka Narew. Wydajność pojedynczych studni ujmujących
wody poziomów czwartorzędowych waha się od 4 do ponad 100 m³/h przy depresjach
od 0,25 do 10 m.

Na terenie całej gminy zlokalizowanych jest wiele komunalnych i zakładowych
ujęć wód podziemnych. Udział zasobów wód podziemnych wg stanu na 2003 r.
przedstawiono poniżej.

 

Tabela 15. Stan zasobów wód podziemnych na 2003 rok.

 

Źródło: Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Białostockiego.

 

Informacje przedstawione w tabeli pochodzą z dokumentacji hydrogeologicznych
za­twierdzonych lub przyjętych przez Starostwo Powiatowe w Białymstoku, Podlaski
Urząd Woje­wódzki, Urząd Wojewódzki w Białymstoku, Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa lub Centralny Urząd Geologii.

 

Na terenie gminy Juchnowiec Kościelny eksploatowane są dwa poziomy
wód czwartorzędowych:

·        najniższy (spągowy) z głębokością 100 – 157 m,

·        środkowy (międzymorenowy)z głębokością 47 – 89 m.

 

Pod względem jakości, wody tych poziomów charakteryzują się dobrymi
parametrami fizyko – chemicznymi. Wody poziomu przypowierzchniowego występują
w aluwiach rzecznych oraz w utworach wodnolodowcowych. Jako poziom użytkowy
występuje on przede wszystkim w dolinach rzek Narwi, Turośnianki, Niewodnicy,
Horodnianki, Mieńki oraz dolinach mniejszych cieków i zagłębień terenowych,
a także na terenach wysoczyznowych zbudowanych z piaszczystych utworów
pochodzenia wodnolodowcowego.

 

Głębokość zalegania zwierciadła wody w dolinach rzecznych i zagłębieniach
waha się w granicach 0,1 – 1,0 m, a na obszarach wysoczyznowych do 5 – 8 m,
stanowią one podstawowe źródło wód w studniach kopalnych. Wody tego poziomu
podlegają dużym wahaniom, a zależne są od intensywności opadów i roztopów
wiosennych. Narażone są one na zanieczyszczenia bakteriologiczne.

Gmina Juchnowiec Kościelny leży w rejonie o ograniczonych, lokalnie dobrych
zasobach wód podziemnych od 50 – 200 m³/24/km² (do 2,318 l/sek/km²).

 

Zasoby leśne

 

Obszar gminy Juchnowiec Kościelny podobnie jak obszar całego województwa
podlaskiego, cechuje się wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi.
Chlubi się przede wszystkim mało skażonym środowiskiem naturalnym, zróżnicowanym
krajobrazem i dużymi kompleksami leśnymi. Wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe,
związane z występowaniem rozległych obszarów leśnych, interesującą
i niejednokrotnie rzadką florą tego regionu stanowią wspaniałe zaplecze wypoczynkowe,
edukacyjno-ekologiczne i klimatyczne. Lasy są jedną z dominujących form użytkowania
terenu w gminie, odgrywają istotną rolę w tworzeniu dobrych warunków środowiskowych,
wpływają pozytywnie na rozwój lokalnych ekosystemów oraz są znaczącym
składnikiem krajobrazu. Gmina Juchnowiec Kościelny położona jest na terenie
województwa podlaskiego, które w około 25 % pokrywają lasy.

Według podziału Polski na krainy przyrodniczo – leśne lasy gminy Juchnowiec
Kościelny znajdują się w II Krainie Przyrodniczo – Leśnej tj. Krainie Mazursko
– Podlaskiej i w 5 Dzielnicy – Wysoczyźnie Bielsko – Białostockiej charakteryzującej
się występowaniem prawie wszystkich typów siedliskowych lasów z bardzo
różnorodnym drzewostanem.

Drzewostan tworzy głównie sosna z niewielką domieszką brzozy, świerka
i dębu. Na siedliskach olsowych występuje głównie olcha z domieszką świerka, osiki
i brzozy. Dominuje drzewostan klasy II i II wieku (21 – 40 i 41 – 60 lat).

W podziale administracyjnym województwa podlaskiego lasy gminy Juchnowiec Kościelny
należą do Nadleśnictwa Dojlidy.

Udział lasów w powierzchni ogólnej gminy wynosi 16,96% tj. 2.919 ha, z tego
lasy państwowe stanowią 25,24% powierzchni ogólnej lasów, zaś lasy prywatne 74,76% ogólnej
powierzchni lasów. Gmina charakteryzuje się mniejszą lesistością w porównaniu do średniej
województwa podlaskiego – 29,3%.

Funkcje lasów prywatnych i państwowych to produkcja surowca drzewnego oraz funkcje
wodo- i glebochronną, krajobrazową oraz ostoją dla dzikiego ptactwa i zwierzyny. Gospodarka leśna
prowadzona jest w oparciu o plany urządzania lasów i gospodarstwa leśnego.

Wiek lasów niepaństwowych jest niższy od państwowych. Lasy niepaństwowe
charakte­ryzują się też niższą zasobnością. Ten ostatni fakt ma ścisły związek
z nieumiejętnym zagospo­darowaniem hodowlanym drzewostanów przez ich właścicieli.
Wynika to głównie z zaniedbań w zakresie ich pielęgnacji.

Część prac leśnych wykonywana jest przez właścicieli we własnym zakresie.
Nie pono­szą oni, zatem niektórych kosztów. Obniża to koszty działalności
i poprawia sytuację prywatnych gospodarstw leśnych, często z naruszeniem zasad
prawidłowej hodowli i ochrony lasu.

Właściciele małych, prywatnych gospodarstw leśnych nie ponoszą również
kosztów sta­łych. Obejmują one tzw. koszty działalności administracyjnej, czyli
koszty utrzymania służby leśnej, narzut na koszty urządzania lasu, narzut
na utrzymanie jednostki nadrzędnej, koszty pozostałej działalności administracyjnej
oraz koszty ogólnogospodarcze. Koszty te ponoszą natomiast właściciele
większych gospodarstw leśnych, zatrudniający specjalną służbę leśną w ramach
prowadzonej działalności gospodarczej.

Lasy położone w granicach gminy w części należą do właścicieli, którzy
nie prowadzą gospodarstw rolnych i mieszkają w miastach. Są to lasy
zaniedbane ze względu na małą ren­towność oraz znikome zainteresowanie
ich produkcyjnością. Natomiast lasy należące do wła­ścicieli prowadzących
gospodarstwa rolne w większości są również zaniedbane, ale ze względu na obecną
kryzysową sytuację rolnictwa.

 

Tabela 16. Wybrane informacje o lasach prywatnych i gminnych Gminy Juchnowiec

       Kościelny.

 

Ogólna pow. gminy w ha	Lasy państwowe		Lasy prywatne		razem	% udział lasów w ogólnej pow.
	ha	%	ha	%
17.527	737	25,24	2.182	74,76	2.919	16,96

Źródło: Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r.
Urząd Statystyczny w Białymstoku, 2002 r.

 

            Lasy na obszarze gminy Juchnowiec Kościelny nie są zagrożone szkodliwym
oddziaływaniem gazów i pyłów.

 

Zasoby surowców mineralnych

 

Surowce mineralne występujące na terenie gminy należy zaliczyć
do surowców skal­nych.

• Surowce ilaste ceramiki budowlanej w postaci czwartorzędowych iłów
  zastoiskowych i mułków związane są z miejscami występowania tych utworów.
  Większość złóż jest już nieeksploatowanych. Obecnie jedynie złoża Koplany,
  Horodniany i Księżyno są eks­ploatowane. Okresowo eksploatowane
  jest również złoże Ignatki II.
• Piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej to występujące
  na terenie gminy czwartorzędowe złoża piaszczyste o znacznej, ponad 80 %
  zawartości krzemionki.

 

Na terenie gminy wydzielone są obszary perspektywiczne występowania
złóż surowców mineralnych, jednakże nie rokują one nadziei na wykorzystanie
przemysłowe, a jedynie dla wykorzystania na potrzeby lokalne. Z 13 punktów
eksploatacji surowców mineralnych stałych, cztery kwalifikują się do rekultywacji,
w pozostałych odbywa się eksploatacja dorywcza na potrzeby miejscowej ludności.

 

Obszary chronione

 

Na obszarze gminy Juchnowiec Kościelny do obszarów o szczególnych walorach
przyrodniczych i krajobrazowych objętych ochroną prawną należą: obszary chronionego krajobrazu
Doliny Rzeki Narwi oraz Leśny Pas Ochrony miasta Białystok o łącznej powierzchni 1700 ha,
co stanowi 9,8% powierzchni ogólnej gminy.

 

Tabela 17. Wykaz pomników przyrody na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny.

 

Źródło: Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla powiatu białostockiego.

 

 

Przyroda obszarów zurbanizowanych – Tereny zielone

 

Obiekty opisane poniżej występujące na terenie gminy Juchnowiec Kościelny
są wpisane do rejestru zabytków i podlegają ochronie konserwatorskiej Podlaskiego
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

 

Tabela nr 18. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków.

 

 

            Parki o charakterze zabytkowym stanowiące pozostałości zespołów dworsko
– ogrodowych nie zostały wpisane do rejestrów zabytków i są to:

·        Ignatki – pozostałości zespołu dworsko – ogrodowego,

·        Juchnowszczyzna – pozostałości zespołu dworsko – ogrodowego,

·        Koplany – pozostałości zespołu dworsko – ogrodowego,

·        Złotniki – pozostałości zespołu dworsko – ogrodowego.

 

Podobnie nie zostały wpisane do rejestru zabytków cmentarze
o charakterze zabytkowym:

·                                Ignatki – cmentarz dworski,

·                                Juchnowiec – cmentarz przykościelny,

·                                Kożany – cmentarz przycerkiewny,

·                                Kożany cmentarz prawosławny,

·                                Tryczówka – cmentarz rzymsko – katolicki,

·                                Tryczówka – cmentarz przykościelny.

 

Jakość powietrza Atmosferycznego

 

Gmina Juchnowiec Kościelny charakteryzuje się czystym powietrzem
atmosferycznym. Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego
jest przemysł, lokalne kotłownie, paleniska indywidualne oraz transport.

Podstawowym źródłem informacji o stanie zanieczyszczenia atmosfery
jest badanie zmian, jakie zachodzą w ilości zanieczyszczeń emitowanych
do powietrza oraz stężeń zanieczyszczeń powietrza i opadów atmosferycznych.

Podstawowymi wskaźnikami charakteryzującymi stan zanieczyszczenia
powietrza są średnie stężenia substancji w powietrzu dla określonych okresów
uśredniania. Ogólnie w całym województwie podlaskim odnotowywano pozytywne
tendencje zmian stężeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego.
Wyniki badań prowadzonych w latach 1996 - 2001 w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska (w sieci podstawowej oraz w sieci nadzoru ogólnego
nad jakością powietrza w miastach) nie zostały przekroczone na żadnej
stacji pomiarowej dopuszczalne średnie roczne wartości stężeń SCb, NOa
i pyłu zawieszonego.

 

Tabela 19. Wielkość emisji zanieczyszczeń oraz wskaźniki emisji        

                  zanieczyszczeń powietrza w powiecie białostockim.

Źródło: „Ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref województwa podlaskiego                   w 2003 r.”, Białystok, marzec 2004 r.

 

Tabela 20. Wielkość emisji zanieczyszczeń w gminie Juchnowiec Kościelny w roku

       1993.

 

 

            W strukturze zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego dominują
zanieczyszczenia pyłowe i gazowe pochodzące z procesów energetycznych
spalania paliw stałych, głównie węgla kamiennego, koksu i drewna.

 

 

2.2. Infrastruktura techniczna

 

Zaopatrzenie w wodę

 

Gmina posiada 135,1 km sieci wodociągowej, do której przyłączonych
jest 2.402 budynków mieszkalnych. W gminie Juchnowiec Kościelny nie zostało
zwodociągowane 2 miejscowości wiejskie tj.: Baranki i Zaleskie. Mieszkańcy tych
miejscowości zaopatrują się z wodociągów zagrodowych i studni głębinowych.

 

Zaopatrzenie w wodę mieszkańców zwodociągowanych odbywa się
z czterech ujęć i stacji uzdatniania stanowiących własność gminy, znajdujących się
w miejscowościach:

·        Juchnowiec Kościelny – zaopatruje 28 miejscowości, ujęcie składa się
z dwóch studni wierconych o głębokości 112 m i 114 m i wydajności 71 m³/h,

·        Kleosin – zaopatruje 9 miejscowości i wyposażone w 3 studnie
o głębokości 62,5 m, 71 m i 153 m i wydajności 50 m³/h, 70 m³/h i 43 m³/h,

·        Wojszki – zaopatruje wieś Wojski, składające się ze studni
o głębokości 157 m oraz studni o głębokości 90 m, jako studni awaryjnej,
ich łączna wydajność to 45 m³/h,

·        Ignatki Osiedle – zaopatruje wieś Ignatki Osiedle i składa się z 2 studni
o głębokości 65,5 m i 66,2 m i wydajności 18 m³/h i 42 m³/h.

 

Tabela 21. Przedstawienie długość sieci wodociągowej, liczba podłączonych

       budynków, długość podłączeń do budynków, podłączonych miejscowości

       wg stanu na dzień 31.12.2003 r.

 

Lp.	Miejscowość	Długość  sieci [km]	Podłączenia do budynków
			długość	liczba
1.	Biele	3,3	1,2	47
2.	Bogdanki	3,0	0,5	21
3.	Brończany	3,8	1,6	53
4.	Czerewki	1,7	0,9	35
5.	Dorożki	1,3	0,8	32
6.	Hermanówka	2,8	0,6	23
7.	Hołówki Duże	1,9	1,4	56
8.	Hołówki Małe	3,3	0,6	25
9.	Hryniewicze	6,6	2,2	82
10.	Horodniany	3,2	1,8	61
11.	Ignatki	3,2	2,0	74
12.	Janowicze	7,0	1,6	63
13.	Juchnowiec Dolny + Górny	5,4	2,6	104
14.	Juchnowiec Kościelny	4,2	1,8	70
15.	Kleosin	8,8	9,5	367
16.	Klewinowo	10,9	2,1	70
17.	Koplany	3,3	1,8	60
18.	Kożany	2,0	0,3	12
19.	Księżno + Śródlesie	7,9	6,7	253
20.	Lewickie	6,2	3,2	104
21.	Niewolnica Narg.	4,4	1,0	39
22.	Ogrodniczki	1,1	0,4	16
23.	Olmonty	5,3	3,6	135
24.	Olmonty kol.	1,4	1,0	40
25.	Pańki	1,1	0,4	15
26.	Rostołty	2,9	1,2	47
27.	Rumejki	1,8	0,9	34
28.	Simuny	1,9	1,0	40
29.	Solniczki	2,8	1,1	44
30.	Stacja Lewickie	1,6	1,0	39
31.	Stanisławowo	6,2	1,2	47
32.	Szerenosy	1,6	0,8	33
33.	Tryczówka	3,4	1,3	50
34.	Wojszki	2,3	2,0	118
35.	Wólka	1,5	0,7	29
Lp.	Miejscowość	Długość  sieci [km]	Podłączenia do budynków
			długość	liczba
36.	Zajączki	2,8	0,4	20
37.	Złotniki	3,2	1,1	44
OGÓŁEM		135,1	62,3	2402

Źródło: Dane z Urzędu Gminy Juchnowiec Kościelny

 

 

Kanalizacja sanitarna i oczyszczalnia

 

Gmina posiada ok. 40,9 km sieci kanalizacyjnej. Ścieki z gospodarstw
domowych (liczba mieszkańców podłączonych: 1081) odprowadzane są do 1
mechaniczno-biologicznej oczyszczalni gminnej w Juchnowcu Dolnym (rok oddania
do użytku 1998), o wydajności Q_dśr = 125,00 m³/d. Odprowadzanie ścieków
z Kleosina i miejscowości: Osiedle Ignatki, Śródlesie, Hryniewicze (liczba
mieszkańców podłączonych: 6.248) następuje za pomocą gminnej sieci kanalizacji
sanitarnej do kanalizacji sanitarnej miejskiej i miejskiej oczyszczalni ścieków
w Białymstoku.

 

Tabela 22. Charakterystyka systemu kanalizacji w gminie Juchnowiec Kościelny wg

       stanu na dzień 31.12.2003 r.

 

Źródło: dane z Urzędu Gminy Juchnowiec Kościelny

 

Gospodarka odpadami stałymi

 

System zorganizowanego wywozu odpadów zmieszanych i segregowanych
funkcjonuje na terenie gminy Juchnowiec Kościelny od 2000 r. System gospodarki
odpadami w gminie Juchnowiec Kościelny na przestrzeni ostatnich lat uległ znacznym
zmianom, dzięki którym został usprawniony i dostosowany do nowoczesnych trendów
i wymogów.

Na terenie gminy 53% gospodarstw oraz 101 firm posiada podpisane umowy
na wywóz odpadów (dane z 1999 r.). W 2000 r. rozpoczęto wdrażanie programu
selektywnej zbiórki odpadów. Dzięki pomocy PFOŚiGW zakupiono 180 szt.
pojemników typu PA-1100 przeznaczone do selektywnej zbiórki odpadów, które zostały
rozstawione w gniazdach po 3 sztuki w każdym:

·        żółty na butelki plastikowe typu PET,

·        zielony na szkło opakowaniowe,

·        czerwony na puszki aluminiowe.

 

Odpady wywożone są głównie przez firmę P.U.H. „MPO” Sp. z o.o. w
Białymstoku na miejskie składowisko odpadów komunalnych miasta Białystok
zlokalizowane w miejscowości Hryniewicze (gmina Juchnowiec Kościelny).
Pozostałe odpady trafiają na nielegalne wysypiska wiejskie.

Szczegółowo stan gospodarki i propozycje racjonalizacji zostały
przedstawione w Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Juchnowiec Kościelny.

 

 

Zaopatrzenie w gaz

 

Przez teren gminy Juchnowiec Kościelny przebiega trasa gazociągu
wysokiego ciśnienia DN 250 – relacji Białystok – Łapy – Łomża. Pozwala to na
zasilanie w gaz przewodowy odbiorców gminy Juchnowiec Kościelny. 

 

Gmina zgazyfikowana jest w 25% (% mieszkańców korzystających
z gazu sieciowego).

 

Elektroenergetyka

 

Gmina Juchnowiec Kościelny obsługiwana jest przez:

·        Rejon Energetyczny Białystok – teren,

·        Rejon Energetyczny Łapy,

·        Rejon Energetyczny Białystok – miasto.

 

Gmina zasilana jest w energię elektryczną przez stacje transformatorowo
– rozdzielcze 110/15 kV, RPZ – 8, RPZ – 4 w Białymstoku i PRZ w Łapach.
Istniejące źródło zasilania w pełni pokrywają zapotrzebowanie mocy i energii elektrycznej
gminy. Rozprowadzenie energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa się
poprzez układ sieci SN 15 kV.

Przez gminę Juchnowiec Kościelny przebiegają trasy WN 110 KV
(GPZ „Narew” – 5, GPZ „Narew” – RPZ – 4, tzw. „pierścień miasta Białystok,
GPZ „Narew” – RPZ – Bielsk Podlaski) stanowiące część systemu krajowego
i wojewódzkiego.

 

Drogi

 

Na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny znajdują się następujące
kategorie dróg:

·        Drogi krajowe:

·              droga krajowa Białystok – Lublin o długości 1400 m o twardej nawierzchni,

·        Drogi wojewódzki:

·        droga wojewódzka Białystok – Wysokie Mazowieckie o długości 4360 m
o twardej ulepszonej nawierzchni, ze ścieżką rowerową w Księżynie,

·        Drogi powiatowe o długości 120,6 km, z tego o twardej nawierzchni 99,7 km
(w tym ulepszonej 79,4 km) oraz gruntowych 12,8 km,

·        Drogi gminne o długości 54,0 km, z tego o twardej nawierzchni 11,2 km
(w tym ulepszonej 10,0 km) oraz gruntowych 42,8 km,

·        Drogi pozostające w zarządzie gminy jako drogi dojazdowe do pól.

 

Gęstość sieci drogowej o twardej nawierzchni wyniosła w 1997 r.
– 67,8 km/100 km² (w tym ulepszonej 53,6 km/100 km²) i jest lepsze w porównaniu
do wskaźników województwa: 54,4 km/100 km² i 32,1 km/100 km². W 1998 r.
w gminie wskaźnik ten wynosił 67,8 km/100 km² w tym ulepszonej 56,1 km/100 km².

 

 

2.3.      Zagrożenia środowiska przyrodniczego

 

2.3.1. Zanieczyszczenia powietrza

 

Czynnikami, które warunkują poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu są:
wielkość napływowej i lokalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, warunki
klimatyczne i topografia terenu.

 

Gmina Juchnowiec Kościelny, analogicznie jak cały obszar Polski, znajduje
się pod wpływem dominującej zachodniej cyrkulacji mas powietrza (około 36%).
Wynikiem, czego jest napływ zanieczyszczeń z dalszych odległości, w tym z terenów
uprzemysłowionych w Polsce i Europie. Istotne znaczenie dla wielkości stężeń
zanieczyszczeńpowietrza i ładunków wnoszonych z opadami do podłoża w Polsce
północno-wschodniej ma napływ mas powietrza z zachodu.

 

Oceniając całkowitą emisję zanieczyszczeń powietrza należy uwzględniać:
emisję ze źródeł stacjonarnych pochodząca z energetyki zawodowej, energetyki
przemysłowej, technologii przemysłowych i innych źródeł stacjonarnych (kotłownie
lokalne, paleniska domowe, warsztaty rzemieślnicze, rolnictwo i inne) oraz ze źródeł
mobilnych.

 

Na wielkości emisji zanieczyszczeń składają się emisje bezpośrednie
z dużych źródeł spalania paliw oraz z procesów technologicznych oraz pośrednie
z małych źródeł spalania paliw, poprzez obliczenie emisji na podstawie informacji
o rodzaju palenisk oraz rodzaju i ilości spalanego paliwa.

 

Z dużych źródeł spalania paliw oraz z procesów technologicznych
(dla których wymagana jest decyzja o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń
do powietrza) w 2002 r. wyemitowano 1 Mg pyłów oraz niemal 331,3 Mg gazów.

 

Obszar gminy Juchnowiec Kościelny charakteryzuje się niskim stężeniem
zanieczyszczeń. Dla pełnej oceny stanu czystości brak jest wyników pomiarów stężeń
zanieczyszczeń na terenach gminy. Brak punktów pomiarowych stężeń tlenku węgla
w rejonie gminy Juchnowiec Kościelny uniemożliwia dokładną ocenę stopnia
zanieczyszczenia powietrza tym zanieczyszczeniem. Brak ten wynika z niskiego
stopnia zanieczyszczenia powietrza w regionie i w sposób pośredni świadczy również
o dobrym stanie czystości powietrza.

 

W latach ubiegłych nie stwierdzono ponadnormatywnych stężeń
zanieczyszczeń powietrza. W odniesieniu do lat poprzednich większość wyników stężeń
średniorocznych w roku 2002 wykazywały niewielkie tendencje malejące
lub stabilizowały się na stałym poziomie.

            Główny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza w zimie mają procesy
spalania paliw w celach grzewczych oraz ruch samochodowy, natomiast w lecie
– ruch samochodowy. W gminie Juchnowiec Kościelny funkcjonuje wiele małych
źródeł spalania paliw. Podstawowym paliwem spalanym w lokalnych oraz indywidualnych
kotłowniach, stanowią­cych główne źródło ciepła dla mieszkańców, jest węgiel kamienny.
Szczególnie uciążliwe dla mieszkańców i szkodliwe dla ich zdrowia jest spalanie
odpadów w celach grzewczych, m.in. tworzyw sztucznych, powlekanych tektur,
opon itp., gdzie powstaje szereg szczególnie szko­dliwych, często rakotwórczych,
zanieczyszczeń organicznych emitowanych niskimi emitora­mi - bezpośrednio
do powietrza, którym oddychamy.

            Dla mieszkańców miast najbardziej uciążliwe są zanieczyszczenia
komunikacyjne, występujące szczególnie na obszarach charakteryzujących się
dużym zagęszczeniem zabudowy o ogrzewaniu indywidualnym, gęstą siecią dróg
oraz utrudnionymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Lokalne,
wysokie stężenia tlenku węgla, pochodzącego przede wszystkim ze spalin pojazdów
samochodowych i ozonu, stanowią potencjalną uciążliwość dla mieszkańców zwartej
zabudowy zlokalizowanej przy głównych ciągach komunikacyjnych.

Ze względu na fakt, iż dotychczas na obszarze gminy nie badano
zanieczyszczeńpowietrza spowodowanych środkami transportu oraz powstającymi
przy przeładunku paliw silnikowych brak jest tego typu danych.

Problem nadmiernej emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłów z zakładów
przemysłowych w gminie Juchnowiec Kościelny nie istnieje. Do zakładów
przemysłowych stanowiących znaczące źródło emisji technologicznych należy
jedynie – Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej Koplany. Emisja zanieczyszczeń
do powietrza z procesów techno­logicznych w zakładach pracy nie stanowi
dominującego źródła zanieczyszczeń powietrza i z roku na rok maleje. Dalsze
ograniczanie emisji z procesów technologicznych uzależnione jest w dużej
mierze od uwarunkowań ekonomiczno-ekologicznych. W obecnych czasach,
ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza wynika zazwyczaj z likwidacji
całych procesów technologicznych.

2.3.2. Zanieczyszczenia wód

 

            Ze względu na rolniczy charakter gminy dodatkowym źródłem
zanieczyszczenia wód powierzchniowych są niekontrolowane spływy powierzchniowe
powodowane nawożeniem i chemizowaniem gleb (poprzez nawożenie gnojowicą,
stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin).

Ścieki bytowe z gospodarstw rolnych w większości gromadzone są w zbiornikach
(szambach). Niestety często nieszczelne zbiorniki powodują przenikanie zanieczyszczeń
do wód powierzchniowych lub do ziemi.

           W gminie Juchnowiec Kościelny jedynie 10 wsi posiada kanalizację sanitarną
o łącznej długości 31,4 km z czego w 3 trzech wsiach Juchnowcu Górnym, Kleosinie
i Śródlesiu istnieje również kanalizacja deszczowa o długości 3,68 km. Ścieki
sanitarne ze wsi Juchnowiec Ko­ścielny, Juchnowiec Dolny, Juchnowiec Górny,
Ogrodniczki, Rumejki, Wólka odprowadzane są do oczyszczalni mechaniczno
-biologicznej, zlokalizowanej we wsi Juchnowiec Kościelny. Śred­nice kolektorów
głównych wynoszą o 0,2 m i 00,9 m. Całkowita długość kanalizacji sanitarnej
w w/w wsiach wynosi 11,06 km.

Skanalizowanie gminy wynosi 67,7 % w odniesieniu do 12.769 mieszkańców
gminy.

Ze względu na pozbawienie warstwy izolacyjnej nakładu, wody podziemne
płytkiego krążenia, (zasilane głównie opadami atmosferycznymi i w mniejszym
stopniu wodami powierzchniowymi) są bardziej narażone na zanieczyszczenia
niż wody wgłębne.

 

Zagrożenie dla jakości wód podziemnych płytkiego krążenia mogą stanowić:

·        niezabezpieczone składowiska odpadów komunalnych lub przemysłowych i tzw.
„dzikie wysypiska" odpadów,

·        nieposiadające wymaganych zabezpieczeń stacje paliw, magazyny produktów
ropopochodnych oraz innych substancji chemicznych,

·        drogi, parkingi i place postojowe samochodów, fermy zwierząt,

·        zbyt obfite nawożenie i stosowanie środków ochrony roślin, rolnicze
wykorzystywanie ścieków,

·        cmentarze oraz grzebowiska zwłok zwierzęcych,

·        ścieki (surowe lub niedostatecznie oczyszczone) wprowadzane do gleby,

·        ścieki komunalne i przemysłowe wprowadzane do wód powierzchniowych,

·        nadmierne emisje zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do atmosfery.

 

Wody podziemne są źródłem zaopatrzenia dla większości wodociągów.
Największy problem utrzymania czystości tych wód stwarza chemizacja rolnictwa
-wielkoobszarowe wprowadzanie do gleby substancji chemicznych będących
składnikami nawozów sztucznych i środków ochrony roślin.

Rozmiary wypłukiwania substancji i związków chemicznych z gleby do wód
podziemnych zależą od wielu czynników, m.in.: od klimatu, własności gleby
(przepuszczalność, zdolności sorpcyjne, potencjał oksydoredukcyjny), czasu
oddziaływania zanieczyszczeń oraz od ich rodzaju i składu chemicznego. Szczególnie
niebezpieczne dla wód podziemnych są materiały pędne i inne produkty ropopochodne.
Mogą one przedostawać się do gleby w wyniku nieszczelności instalacji pojazdów,
nieszczelności zbiorników służących do przechowywania paliw lub niefrasobliwości
ludzi przy przeładunku i tankowaniu paliw. Równie niebezpieczne dla wód podziemnych
są niezorganizowane - "dzikie" myjnie pojazdów, prowizoryczne punkty obsługi
pojazdów, czy wręcz wylewanie wszelkich produktów ropopochodnych wprost do gleby
przez ludzi ignorujących wszelkie zasady ochrony środowiska. Do wód podziemnych
mogą też migrować wszelkie zanieczyszczenia pochodzenia przemysłowego,
komunalnego lub z emisji atmosferycznych[6].

Wody podziemne służą głównie do zaspokajania potrzeb komunalnych
i przemysłu rolno — spożywczego. W ostatnich latach notuje się spadek zużycia
wody podziemnej. Spowodowane jest to zmniejszonym zapotrzebowaniem na cele
przemysłowe (spadek produkcji) oraz oszczędną gospodarką wodną.

Wody podziemne zwykle są ostatnim elementem rezerwy wód pitnych dobrej
jakości dla ludności. Podstawowym źródłem zwykłych wód podziemnych są opady
atmosferyczne, z których część (ok. 17%) infiltruje do ziemi i tworzy zbiorniki wód
podziemnych o zróżnicowanej zasobności i wartości gospodarczej.

Wody podziemne są w znacznie mniejszym stopniu zdegradowane niż wody
powierzchniowe. Wynika to z faktu, że są lepiej chronione przed bezpośrednimi
wpływami z powierzchni przez glebę i strefę aeracji ponad poziomem zwierciadła wody.
Fakt, że wody te pochodzą z powierzchni terenu z infiltracji opadów atmosferycznych
powoduje, że niosą ze sobą zanieczyszczenia typowe dla zagospodarowania terenu,
np. z obszarów składowisk odpadów, aglomeracji miejsko - przemysłowych, obszarów
upraw rolniczych.

W gminie Juchnowiec Kościelny istnieją 2 wodociągi grupowe o łącznej
długości 123,3 km oraz 2 wodociągi zbiorowe o długości 3,4 km. Zaopatrzenie
Gminy Juchnowiec Kościelny w wodę następuje poprzez wodociągi grupowe
i zbiorowe. Na terenie gminy znajduje się również wiele ujęć indywidualnych
zaopatrujących po­szczególne gospodarstwa domowe.

 

Wodociąg grupowy Kleosin swym zasięgiem obejmuje wsie: Kleosin, Ignatki,
Horodniany, Hryniewicze, Olmonty oraz Kolonie Olmonty. Jego długość wynosi
34,3 km. Ujęcie składa się z 3 studni (z czego 1 studnia jest nieczynna)
o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych (dec. ROŚ.IV.7530/3/99)
Q_e=120,0 m³/h. Zasoby te gwarantują pokrycie przewidywanego zapotrze­bowania
wody dla okresu docelowego. Prognozowane zapotrzebowanie wody wynosi 55,60 m³/h
wraz z uwzględnieniem zapotrzebowania wody na cele p.poż.

 

Wodociąg grupowy Juchnowiec Kościelny swym zasięgiem obejmuje wsie:
Juchnowiec Kościelny, Juchnowiec Dolny, Dorożki, Hermanówka, Szerenosy,
Stacja Lewickie, Hołówki Du­że, Simuny, Rostołty, Wólka, Rumejki, Ogrodniczki,
Złotniki, Biele, Klewinowo, Tryczówka, Bog­danki, Kożany, Czerewki,
Stanisławowe, Solniczki, Niewodnica Nargilewska, Pańki, Brończany, Janowicze,
Koi. Niewodnica Nargilewska, Koi. Janowicze, Koi. Klewinowo, Zajączki, Hołówki Małe
oraz Lubejki (gm. Turośń kościelna) i Kudrycze (gm. Zabłudów). Długość wodociągu
wy­nosi 88,9 km. Wodociąg ten korzysta z ujęcia składającego się z 2 studni
o zatwierdzonych za­sobach eksploatacyjnych (dec. RL.IV.62230/15/03)
Q_e=71,0 m³/d. Zasoby te gwarantują pokry­cie przewidywanego zapotrzebowania
wody dla okresu docelowego. Prognozowane zapotrze­bowanie wody wynosi 49,46 m³/h
wraz z uwzględnieniem zapotrzebowania wody na cele p.poż.

 

Wodociągi zbiorowe

 

Wodociąg zbiorowy Ignatki zaopatruje w wodę Osiedle Ignatki. Długość
wodociągu wynosi 1,1 km. Opiera się na ujęciu zlokalizowanym na Osiedlu Ignatki
składającym się z 2 studni o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych
(dec. RL.IV.6223/7/02) Q_e=48,0 m³/d. Zasoby te gwarantują pokrycie
przewidywanego zapotrzebowania wody dla okresu docelowego. Progno­zowane
zapotrzebowanie wody wynosi 19,79 m³/h wraz z uwzględnieniem zapotrzebowania
wody na cele p.poż.

 

Wodociąg zbiorowy Wojszki dostarcza wodę do wsi Wojszki. Korzysta z ujęcia
składającego się z 2 studni (w tym 1 studnia jest rezerwowa) o zatwierdzonych
zasobach eksploatacyjnych (dec. RL.IV.62230/14/03) Q_e=45,0 m³/d. Zasoby
te gwarantują pokrycie przewidywanego zapo­trzebowania wody dla okresu docelowego.
Prognozowane zapotrzebowanie wody wynosi 18,67 m³/h wraz z uwzględnieniem
zapotrzebowania wody na cele p.poż.

 

Na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny w poszczególnych miejscowościach
zlokalizowanych jest szereg indywidualnych ujęć wody zaopatrujących pojedyncze
gospodarstwa. Poza tym na terenie gminy są również zlokalizowane ujęcia wody
na cele przemysłowe, które pokrywają zapotrzebowanie wymienionych jednostek:

·        Dla Przedsiębiorstwa ABW Superbruk i Składowiska Odpadów w Hryniewiczach
Q_e=25,0 m³/h,

·        Dla AGROS Białystok Q_e=40,0 m³/h.

 

Natomiast indywidualne ujęcia wody zlokalizowane są we wsiach:
Czerewki, Dorożki, Hołówki Małe, Hryniewicze, Ignatki, Juchnowiec Górny, Koplany,
Księżyno, Lewickie, Olmonty, Solniczki, Stanisławowe, Zajączki, Wojszki.

 

Zwodociągowanie gminy wynosi 90 % w odniesieniu do 12.634
mieszkańców gminy.

 

Głównymi zagrożeniami jakości wód podziemnych są zanieczyszczenia
obszarowe powodowane przez:

·        brak systemów kanalizacyjnych do odbioru wszystkich wytwarzanych
ścieków, niedostateczna liczba i skuteczność oczyszczalni ścieków,
nieszczelne zbiorniki do gromadzenia ścieków, zwłaszcza na terenach
wiejskich,

·        nieodpowiednio przygotowane składowiska odpadów komunalnych,
przemysłowych, a zwłaszcza niebezpiecznych (brak dostatecznej
izolacji podłoża),

·        funkcjonowanie nielegalnych wylewisk odpadów płynnych,

·        nadmierne stosowanie nawozów mineralnych oraz chemicznych środków
ochrony roślin, a także niewłaściwe stosowanie obornika i gnojowicy,

·        nieprawidłowo wykonane i zabezpieczone obiekty obrotu produktami
naftowymi,

·        zanieczyszczenia wymywane przez opady z atmosfery dwutlenek siarki,
tlenki azotu - kwaśne deszcze, pyły, metale ciężkie.

 

Najbardziej narażonymi na zanieczyszczenie są wody gruntowe występujące
najpłycej i nie izolowane od powierzchni, intensywnie zasilane przez infiltrujące
opady atmosferyczne[7].

 

2.3.3. Zanieczyszczenia powierzchni ziemi

 

Zanieczyszczenia gleb

 

Do zanieczyszczenia gleb  i  gruntów  mogą  doprowadzić  substancje
chemiczne i radioaktywne oraz mikroorganizmy  występujące  w glebach w ilościach
przekraczających ich normalną zawartość, niezbędną do zapewnienia obiegu materii
i energii  w  ekosystemach.  Pochodzą one m.in. ze stałych i ciekłych odpadów
przemysłowych  i  komunalnych, gazów i pyłów emitowanych z zakładów przemysłowych,
gazów wydechowych silników spalinowych  oraz  substancji stosowanych w rolnictwie.

Zanieczyszczenia mogą zmieniać  właściwości  fizyczne,  chemiczne
i mikrobiologiczne gleby, obniżając jej urodzajność,  a  więc  powodują zmniejszenie
plonów i obniżenie ich jakości, zakłócają przebieg wegetacji roślin, niszczą walory
ekologiczne i estetyczne szaty roślinnej, a także mogą powodować korozję
fundamentów budynków i konstrukcji inżynierskich, np.: rurociągów. 

Uszkodzenia  mechaniczne,  nadmierne nawożenie oraz zanieczyszczenie
gleby pogarszają stan  jej  warstwy powierzchniowej (poziom akumulacyjny, próchniczy),
w której gromadzą się związki mineralne i organiczne mające znaczenie dla żyzności
gleby oraz większość zanieczyszczeń.

Zanieczyszczenie gleb oceniania się na podstawie zawartości metali
ciężkich (ołowiu, kadmu, cynku, miedzi, niklu, rtęci i arsenu) w powierzchniowej,
dwudziestocentymetrowej warstwie gruntu. Badania przeprowadzone w 2001 r.
dowodzą, że zawartość w glebach metali ciężkich: ołowiu, cynku, miedzi, niklu
i kadmu dla województwa podlaskiego była jedną z najniższych w Polsce.

 

Odpady

 

Problematyka odpadów opisana została szczegółowo w „Planie Gospodarki
Odpadami dla Gminy Juchnowiec Kościelny”.

 

Odpady komunalne

 

Większość odpadów powstających na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny
stanowią odpady komunalne. Odpady komunalne zawierają, poza odpadami
z gospodarstw domowych, odpady z obiektów użyteczności publicznej i obsługi
ludności, odpady z pielęgnacji terenów zieleni oraz odpady niebezpieczne, takie jak:
zużyte baterie, akumulatory, świetlówki, termometry, opakowania po farbach,
lakierach, rozpuszczalniki, smary, oleje, przeterminowane i niewykorzystane leki.
Zakłada się, że w Polsce odpady niebezpieczne stanowią około 0,76% ogólnej
masy odpadów.

 

Osady ściekowe

 

W gminie Juchnowiec Kościelny odbiornikiem ścieków oczyszczonych
jest rów melioracyjny, a następnie rzeka Turośnianka. Pozwolenie wodnoprawne
wydane zostało na odprowadzenie ścieków oczyszczonych w ilości 125,0 m³/d
z ważnością do lipca 2006 r. Urządzeniami oczyszczającymi ścieki są:

·        krata gruba,

·        krata koszowa na kanale przed pompownią,

·        płaskownik poziomo-wirowy,

·        bioreaktor typu „Hydrocentrum" o objętości 237,6 m³,

·        poletko ociekowe piasku,

·        pompownia osadu nadmiernego,

·        stacja dmuchaw,

·        stacja dawkowania polielektrolitu i preparatu PIX,

·        stacja mechanicznego odwadniania osadu.

 

Drugą oczyszczalnią obsługującą gminę jest oczyszczalnia miejska
w Białymstoku, do której kierowane są ścieki ze wsi Hryniewicze, Ignatki Osiedle,
Kleosin i Śródlesie. Średnice kolektorów głównych mieszczą się w przedziale
od 00,11 m do 00,9 m. We wsi Czerewki również jest zlokalizowana oczyszczalnia
ścieków o projektowanej przepu­stowości Q_dśr=150,0 m³/d obsługująca Dom Pomocy
Społecznej. Ilość odprowadzanych ścieków nie będzie przekraczała 24,3 m³. Urządzeniem
oczyszczającym ścieki jest kontenerowa oczyszczalnia ścieków typu ELIOT - 150.
Pozwolenie wodno-prawne obowiązuje do dnia 31.01.2007 r. Odbiornikiem ścieków
oczyszczonych jest rów melioracyjny, a następnie rzeka Narew.

Na terenie gminy istnieje również 8 indywidualnych oczyszczalni ścieków.
W pozosta­łych miejscowościach liczących 6.060 mieszkańców, urządzeniami
służącymi do usuwania nie­czystości ciekłych są suche ustępy i bezodpływowe
osadniki gnilne, których opróżnianie zazwy­czaj odbywa się w niekontrolowany sposób.

Poza tymi oczyszczalniami we wsi Hryniewicze działa również system
podczyszczania odcieków pochodzących z Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych.
Odbiornikiem wód opa­dowych jest rów rozsączający o długości 68 m.
Pozwolenie wodno-prawne wydane zostało do dnia 31.07.2006 r.
Urządzeniami oczyszczającymi wody opadowe są:

·        sepratortypu UNICON,

·        zbiornik ziemny o objętości 300,0 m³,

·        mnich typu MNm o długości leżaka 13 m i wysokości stojaka 2 m,

·        przepompownia wód opadowych,

·        pompownia osadu nadmiernego,

·        stacja przygotowania reagenta.

Odpady przemysłowe

 

Dotychczas nie prowadzono w gminie badania ilości i jakości odpadów
wytwarzanych w sektorze gospodarczym. Ze względu na fakt, iż na terenie gminy
niewiele jest zakładów przemysłowych o charakterze wytwórczym, gdzie powstają
odpady produkcyjne to zakłada się, że niewiele jest również tego rodzaju odpadów.

 

            Na terenie gminy Juchnowiec Kościelny zarejestrowanych jest wg stanu
na rok 2003 – 1059 podmiotów gospodarczych, z których największe to:

·        Przedsiębiorstwo Robót Drogowych w Hryniewiczach,

·        „SUPERBRUK” w Hryniewiczach,

·        firma „KAN” w Kleosinie,

·        Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej w Koplanach,

·        „GROS” w Ignatkach,

·        „PARADISCO” w Ignatkach .

 

Ze względu na rolniczy charakter gminy powstają odpady z produkcji rolnej.

Prognozowanie zmian w ilości wytwarzanych odpadów w obszarze
działalności gospodarczej jest trudne do oszacowania ze względu na trwającą
restrukturyzacje gospodarki. Wobec powyższego podobnie jak w Powiatowym Planie
Gospodarki Odpadami dla powiatu białostockiego, przyjęto istniejące wskaźniki
rozwoju gospodarczego kraju i na tej podstawie dokonano szacunków ilości
przewidywanych powstających odpadów z działalności gospodarczej.

Prognoza ilości i składu odpadów powstających w sektorze
rolno-spożywczym jest trudna, ze względu na wahania w koniunkturze gospodarczej
drobnych gospodarstw rolnych, zmiany warunków gospodarowania w rolnictwie
i przemyśle rolno-spożywczym, integrację z Unią Europejską.

„Program Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w latach 2003-2006"
(Urząd Marszałkowski woj. podlaskiego, Białystok 2002) wyznaczył priorytet,
którego celem jest poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego poprzez
wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawę marketingu artykułów mięsnych
i mleka oraz wspieranie zróżnicowania systemów rolniczych, dostosowanych
do wymogów rynku żywnościowego i ochrony środowiska naturalnego.

Ogólnie zakłada się wzrost ilości odpadów powstających w sektorze
rolno-spożywczym, co może być spowodowane przez:

·        produkcję biopaliw,

·        wzrost spożycia produktów przemysłu rolno-spożywczego i wzrost jego
pozycji na rynkach europejskich,

·        sąsiedztwo chłonnych rynków zbytu na artykuły rolno-spożywcze na wschodzie.

Odpady powstające w produkcji rolnej są zagospodarowywane przez rolników
we własnym zakresie, jako pasze dla zwierząt, nawozy czy „wsad” na kompost.
System gromadzenia, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów z produkcji rolnej
wymaga uporządkowania.

 

Odpady niebezpieczne

 

Zgodnie z danymi uzyskanymi w Urzędzie Marszałkowskim oraz WIOŚ
w Białymstoku, w 2002 roku w powiecie białostockim wytworzono 51.372 Mg odpadów
niebezpiecznych.

Odpady niebezpieczne powstające na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny
to przede wszystkim resztki i opakowania po środkach ochrony roślin, baterie
i akumulatory, azbest.

 

Mogilniki

Na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny nie istnieją żadne czynne mogilniki.

 

Na terenie województwa podlaskiego istnieją 54 mogilniki. Większość z nich
(40 szt.) stanowi wydzieloną część składowisk odpadów, służącą do tymczasowego
przechowywania odpadów niebezpiecznych. Istotnym potencjalnym zagrożeniem
środowiska są mogilniki, jako miejsca składowania docelowego odpadów niebezpiecznych.
Wszystkie te obiekty wybudowano przed 1970 rokiem i jako betonowe podziemne
magazyny (3 obiekty zlokalizowano w bunkrach i schronach z okresu II wojny światowej),
w których składowano przede wszystkim przeterminowane środki ochrony roślin,
opakowania po środkach ochrony roślin, leki oraz inne substancje medyczne i weterynaryjne,
a także inne substancje chemiczne o charakterze toksycznym. W 1998 r.
wg informacji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku
zinwentaryzowano na terenie należącym obecnie do województwa podlaskiego 9 takich
mogilników. Wszystkie były nieczynne i zabezpieczone przed dostępem osób postronnych.

 

 

2.3.4. Hałas

 

Największy wpływ na klimat akustyczny w Gminie Juchnowiec Kościelny
ma przede wszystkim komunikacja drogowa, której uciążliwość ma charakter lokalny.
Jest to spowodowane faktem, ze samochód czy maszyny rolnicze docierają
praktycznie wszędzie, nawet w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów wymagających
ochrony przed hałasem. Poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej są duże
i wynoszą 75-90 dB.

Ograniczanie uciążliwości hałasu drogowego jest dosyć kosztowne
i realizowane jest przede wszystkim na drodze kierowania ruchu tranzytowego
na obwodnice, z dala od obszarów o intensywnej zabudowie, odpowiednio
zabezpieczonych i w dostatecznej odległości od obiektów chronionych.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku prowadził badania
klimatu akustycznego w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, które
obejmowały pomiary hałasu komunikacyjnego w większych miastach województwa
oraz na głównych drogach komunikacyjnych. Badań tych nie prowadzono na
terenie gminy Juchnowiec Kościelny, jednak wnioski wyciągnięte na podstawie
przeprowadzonych badań można uogólnić na obszar wszystkich powiatów województwa.
Stwierdzono, że:

·        badania klimatu akustycznego większych miast województwa wykazują rosnące
przekroczenia norm na głównych ciągach komunikacyjnych; przyczyną tego
jest zwiększająca się liczba pojazdów samochodowych, w szczególności
transportowych oraz pogarszający się stan nawierzchni dróg,

·        istniejące konfiguracje układów komunikacyjnych miast województwa,
przy ciągle rosnącym natężeniu ruchu pojazdów, powodują rozprzestrzenianie się
stref przekroczeń hałasu komunikacyjnego w głąb osiedli mieszkaniowych.

 

Docelowym rozwiązaniem tego problemu może być jedynie budowa obwodnic
miejskich, szczególnie w miastach położonych przy trasach krajowych
i międzynarodowych prowadzących do przejść granicznych w Ogrodnikach,
Kuźnicy Białostockiej, Budzisku, Bobrownikach i Połowcach.

 

Ograniczenie hałasu komunikacyjnego można uzyskać również poprzez:

·        wprowadzenie ograniczeń prędkości ruchu pojazdów,

·        poprawę jakości i ewentualną wymianę nawierzchni dróg,

·        stosowanie ekranów akustycznych tj. naturalnych lub sztucznych
przeszkód zakłócających rozchodzenie się fal akustycznych w kierunku
budynków mieszkalnych,

·        właściwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstających budynków w celu
zminimalizowania wpływu hałasu drogowego[8].

 

2.3.5. Promieniowanie

 

            Wśród rodzajów promieniowania wywoływanego przez działalność człowieka
zidentyfikowanych jako szkodliwe dla środowiska, wyróżnia się:

·        promieniowanie jonizujące, występujące jako efekt użytkowania zarówno
wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce
jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych,

·        promieniowanie niejonizujące, występujące wokół linii energetycznych
wysokiego napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych
oraz instalacji przemysłowych, urządzeń łączności, domowego sprzętu
elektrycznego, elektronicznego itp.

 

Promieniowanie jonizujące

 

Sytuacja radiologiczna w Polsce jest określana przez Centralne
Laboratorium Ochrony Radiologicznej. Dane dotyczące promieniowania jonizującego
dostępne są na szczeblu regionalnym w 2001 r. moc dawki promieniowania gamma
wyniosła 70,2 nGy/h i była niższa o 5,3 nGy/h od średniej mocy promieniowania
w Polsce. Stężenie radionuklidów naturalnych w glebie (wyrażone w Bq/kg) było
niższe w województwie podlaskim niż średnio w Polsce, zarówno odniesieniu do
radu-226, jak i aktynu-228. Jedynie stężenie potasu-40 było nieco wyższe, niż średnio
w kraju. Stężenie radionuklidów sztucznych w glebie (cez-137) było o połowę niższe,
niż średnio w Polsce.

Promieniowanie jonizujące oddziaływuje na wszystkie organizmy żywe a więc
także na człowieka, lecz jego skutki działania i następstwa zależą głównie od:

·        Rodzaju promieniowania jonizującego.

·        Natężenia tego promieniowania.

·        Czasu ekspozycji organizmu żywego.

 

Szkodliwy wpływ promieniowania jonizującego na organizm żywy
i człowiek polega na wzbudzaniu i jonizacji atomów, które mogą wywoływać
zmiany czynnościowe i morfologiczne. Jednak nie wszystkie zmiany w budowie
i funkcjonowaniu materiału genetycznego organizmu ujawniają się natychmiastowo,
często można je zaobserwować po określonym odcinku czasu, są to tak zwane
zmiany późne.

 

Biologiczne skutki promieniowania jonizującego u ludzi można podzielić na:

·        somatyczne - występujące bezpośrednio po napromieniowaniu całego ciała.
Późniejsze skutki takiego napromieniowania to białaczka, nowotwory złośliwe
kości, skóry, zaćma, zaburzenia przewodu pokarmowego, bezpłodność.

·        genetyczne - związane z mutacjami w obrębie materiału genetycznego. Małe
dawki promieniowania pochłonięte jednorazowo, dają obraz morfologiczny
w postaci zmutowanych organizmów dopiero w kolejnych pokoleniach. Z kolei
duże dawki są najczęściej dawkami letalnymi.

Tabela 23. Skutki napromieniowania ciała ludzkiego.

 

Promieniowanie niejonizujące

 

Promieniowanie niejonizujące uważa się za jedno z poważniejszych zanieczyszczeń środowiska. Promieniowanie to powstaje w wyniku działania zespołów sieci i urządzeń elektrycznych w pracy, w domu, urządzeń elektromedycznych do badań diagnostycznych i zabiegów fizykochemicznych, stacji nadawczych, urządzeń energetycznych, telekomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Negatywny wpływ energii elektromagnetycznej przejawia się tak zwanym efektem termicznym, co może powodować zmiany biologiczne (np. zmianę właściwości koloidalnych w tkankach), a nawet doprowadzić do śmierci termicznej. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych. Może powodować wystąpienie zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Ludzie pracujący w obrębie działania takiego pola są szczególnie podatni, co potwierdzają badania lekarskie, na "chorobę radiofalową" zwaną także "chorobą mikrofalową".

 

Zespół ten charakteryzuje się następującymi objawami:

·        Pieczenia pod powiekami i łzawienie.

·        Bóle głowy.

·        Drażliwość nerwowa.

·        Wypadanie włosów.

·        Suchość skóry.

·        Oczopląs.

·        Impotencja płciowa.

·         Zaburzenia błędnika.

·        Osłabienie popędu płciowego.

·        Arytmia serca.

·        Objawy nerwicowe.

Obecność pól elektromagnetycznych ma wpływ nie tylko na człowieka, lecz także na pozostałą część ożywionej natury. U roślin obserwuje się opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt natomiast zaburzenia neurologiczne, nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu krążenia, zakłócenia wzrostu, żywotności i płodności.

Odpowiednia izolacja przestrzenna człowieka od pól promieniowania niejonizującego przekraczających określone wartości graniczne może wyeliminować lub zmniejszyć jego wpływ. Szczegóły dotyczące dopuszczalnych poziomów elektromagnetycznego promieniowania określa rozporządzenie ministra OŚZNiL z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. nr 107, poz. 676).

 

Tabela 24. Charakterystyka wybranych rodzajów promieniowania.

 

 

 

 

 

2.3.6.     Poważne awarie

 

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
(Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz. 627 ze zm.) ochrona środowiska przed poważną
awarią, oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz
ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska. Prowadzący zakład stwarzający
zagrożenie wystąpienia awarii, dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych
oraz organy administracji są obowiązani do ochrony środowiska przed awariami.
Każdy, kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić
o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną
Państwowej Straży Pożarnej albo Policji albo Wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

Poważne awarie mogą zaistnieć w przypadku awarii i katastrof w obiektach
przemysłowych, w wyniku wypadków kolejowych i drogowych z udziałem cystern
i autocystern przewożących materiały niebezpieczne.

Cechami charakterystycznymi dla poważnych awarii są:

·        niepewność występowania,

·        złożoność przyczyn wystąpienia awarii,

·        szeroki spektrum oddziaływania,

·        indywidualny przebieg.

 

Wśród przewidywanych potencjalnych poważnych awarii, wyróżnić można następujące:

·                    awarie urządzeń technicznych w zakładach stosujących w procesie produkcji toksyczne środki przemysłowe, awarie i katastrofy w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku, powodujące wydobycie się substancji chemicznych, palnych i tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe, substancji żrących lub trujących w postaci par i gazów skażających atmosferę poza terenem zakładu powodujących szczególne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi w obszarach zurbanizowanych,

·                    awarie i katastrofy, które powodują skażenia wód powierzchniowych, podziemnych i powierzchni ziemi,

·                    awarie i katastrofy w transporcie drogowym,

·                    awarie i katastrofy w transporcie kolejowym,

·                    awarie rurociągów przemysłowych ropy naftowej i paliw gazowych, np.: rozszczelnienie magistralnych rurociągów przesyłowych i zbiorników substancji szkodliwych w postaci gazów lub produktów ropopochodnych, skażających atmosferę, wody powierzchniowe i podziemne oraz powierzchnię ziemi,

·                    uszkodzenia budowli powodujących zniszczenie instalacji z materiałami niebezpiecznymi,

·                    długotrwałe lub rozległe pożary, a także towarzyszące awariom i katastrofom w zakładach przemysłowych i transporcie. Następstwem takich zdarzeń może być zniszczenie znacznych kompleksów przyrodniczych, a przede wszystkim bezpośrednie zagrożenie ludności,

·                    niesprawność budowli hydrotechnicznych, powodujących zagrożenie w obszarach zalewowych, w tym również zagrożenie epidemiologiczne,

·                    skażenia obszarowe substancjami radioaktywnymi. Może ono powstawać na skutek awarii w obiektach jądrowych znajdujących się na terenie kraju lub poza jego granicami, w wyniku, czego może dojść do uwolnienia do otoczenia substancji promieniotwórczych.

 

W celu zidentyfikowania ewentualnych źródeł i analizy zagrożeń środowiska substancjami chemicznymi WIOŚ w Białymstoku prowadzi „Rejestr potencjalnych źródeł nadzwyczajnych zagrożeń środowiska".

             Na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny nie występują zakłady produkcyjne mogące powodować poważne awarie.

            Duże zagrożenie stanowi również przebiegający przez teren gminy gazociąg JAMA.

Natomiast potencjalnym źródłem poważnych awarii na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny mogą być wypadki drogowe środków transportu, przewożących materiały niebezpieczne oraz paliwa do stacji paliw i zakładów przemysłowych. Wyjątkowo groźne są awarie w rejonach przepraw mostowych na trasach transportu, ponieważ mogą wywołać bezpośrednie, szybko rozprzestrzeniające się skażenie rzek.

Potencjalne źródła poważnych awarii na terenie gminy Juchnowiec Kościelny stanowią :

1. Trasy samochodowe:

·        droga nr 19 granica państwa – Budzisko – Suwałki – Augustów – Białystok – Siemiatycze – Lublin – Rzeszów,

·        droga nr 678 Białystok – Sokoły – Wysokie Mazowieckie,

2. Trasa kolejowa Białystok - Bielsk Podlaski - Czeremcha - granica państwa;

zgodnie z informacją PKP trasą tą nie przewozi się materiałów i substancji niebezpiecznych, ale figuruje ona w rozporządzeniu Ministra Komunikacji i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 02.12.1993 r. w sprawie warunków kontroli przewozu materiałów niebezpiecznych.

 

Zagrożenia zewnętrzne

 

Lokalizacja Gminy Juchnowiec Kościelny w niedużej odległości od wschodniej
granicy państwa sprawia, iż możliwym źródłem zagrożenia środowiska może stanowić
awaria lub katastrofa, której towarzyszy uwolnienie substancji toksycznych
lub promieniotwórczych na terytorium Białorusi lub Ukrainy. Z tego typu
niebezpieczeństwo może wystąpić w:

·        Grodzieńskim Kombinacie Azotowym (7 dużych zakładów położonych
ok. 20 km od granicy województwa),

·        Grodzieńskim Kombinacie Materiałów Budowlanych,

·        Grodzieńskim Kombinacie „Chemwłókno",

·        Grodzieńskiej Fabryce Szkła.

 

Natomiast niebezpieczeństwo skażenia radioaktywnego wynika z możliwości
wystąpienia awarii w elektrowniach jądrowych na Ukrainie:

·        elektrownia Równe, o mocy 1800 MW, położona w odległości 150 km
od granicy Polski,

·        elektrownia Chmielnicki, o mocy 1000 MW, położona w odległości 240 km
od granicy,

·        elektrownia Czarnobyl, o mocy 2x1000 MW, położona w odległości 420 km
od granicy[9].

 

 

2.4.      Analiza SWOT

 

Osiągnięcie wiedzy na temat tego, co może wystąpić w przyszłości wymaga
konkretnej wiedzy o tym, jaki jest stan obecny. Dlatego konieczne jest przeprowadzenie
diagnozy aktualnego stanu środowiska i zasobów naturalnych.

 

             Powszechnie wykorzystywanym narzędziem służącym do oceny czynników
wzrostu i regresu jest analiza SWOT. Stosując tą metodę oceniono wewnętrzne
uwarunkowania ochrony środowiska (słabe i mocne strony) oraz czynniki
zewnętrzne (szanse i zagrożenia).

 

Tabela 25. Analiza SWOT.

 

 

 

 

 

2.5. Zamierzenia w zakresie ochrony środowiska

 

Identyfikacji zamierzeń gminy w zakresie ochrony środowiska dokonano
na podstawie:

·        informacji z Urzędu Gminy Juchnowiec Kościelny,

·        Strategia rozwoju Gminy Juchnowiec Kościelny do 2010 roku,

·        Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy Juchnowiec Kościelny,

·        Planu gospodarki odpadami dla gminy Juchnowiec Kościelny,

·        Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego
na lata 2003-2006,

·        Program Ochrony Środowiska dla powiatu białostockiego.

 

W poniższej tabeli zostały przedstawione zrealizowane i planowane
inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w latach 2001-2007
w gminie Juchnowiec Kościelny.

 

Tabela 26. Nakłady na inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej

       w gminie Juchnowiec Kościelny w latach 2001-2007 (tys. zł).